– Ποιος ήταν ο ρόλος της Ορθοδοξίας στη ζωή της ιστορικής Ουγγαρίας;

– Σε πολλές περιπτώσεις, η ιστορική πραγματικότητα διαφέρει από αυτό που ζει συνήθως στο κοινό. Οι απαρχές του Χριστιανισμού στην Ουγγαρία είναι πολύ πιο σύνθετες από όσο φαίνεται, π.χ. Stephen the King το βλέπουμε στη ροκ όπερα. Όταν ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α’ επισκέφθηκε τη χώρα μας το 2000 και αναγνώρισε τον βασιλιά Άγιο Στέφανο, ιδρυτή του κράτους, ως άγιο της Ανατολικής Εκκλησίας, συμπεριέλαβε συνειδητά μια άλλη προσωπικότητα σε αυτόν τον κύκλο, τον Άγιο Ιερόθεο, τον πρώτο Μητροπολίτη Τουρκίας – ως Βυζαντινούς. που ονομάζεται Ουγγαρία. Ήταν ο πρώτος επίσκοπος που άσκησε επίσημα ιεραποστολικά καθήκοντα στη χώρα και αναφέρεται ότι «προσηλυτίζει πολλούς».

Η χειρονομία του Πατριάρχη είχε σκοπό να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε τον ρόλο του βυζαντινού χριστιανισμού στην Ουγγαρία, καθώς ήταν τεράστιας σημασίας κατά την εποχή του Αρπάντ, και πολλές μελέτες μπορούν να διαβαστούν γι’ αυτό σήμερα.

Φαίνεται ότι η παρουσία του Ορθόδοξου Χριστιανισμού ήταν πολύ έντονη στη νότια-νοτιοανατολική ζώνη του Βασιλείου της Ουγγαρίας. Αλλά όχι μόνο εκείνη την εποχή και όχι μόνο εκεί: νωρίτερα, στο Mosaburg (Mocsárvár) κοντά στο Keszthely, ήρθαν επίσης για επίσκεψη δύο αποφασιστικές μορφές και απόστολοι της Ανατολικής Εκκλησίας, ο Άγιος Κύριλλος και ο Μεθόδιος. Την εποχή του Αρπάντ ιδρύθηκαν πολλά μοναστήρια, τα αρχεία των οποίων έχουν επίσης σωθεί. Το Dunapentele ήταν ένα από αυτά τα μοναστικά κέντρα, πήρε το όνομά του από τον Άγιο Παντελεήμονα, ή Veszprémvölgy, όπου ζούσαν οι Ελληνίδες καλόγριες. Είναι νοητό ότι το κέντρο της μητρόπολης του Ιερόθεου ήταν η Kalocsa. Στη νότια Ουγγαρία, η λατρεία μιας από τις δημοφιλείς βυζαντινές αγίες, της Δήμητρας, είναι πολύ έντονη, και δεν βρίσκουμε τέτοια παραδείγματα αλλού στη Δυτική Εκκλησία. Όμως ίχνη ανατολικού χριστιανισμού βρίσκουμε και στα βόρεια της χώρας. Φαίνεται ότι η βυζαντινή επιρροή και η οργάνωση της Εκκλησίας εξαλείφθηκαν τελικά από την εισβολή των Τατάρων.

– Σε ποιο βαθμό μπορούν να θεωρηθούν ακόμη επίκαιρα τα θεολογικά προβλήματα που οδήγησαν στο σχίσμα;

– Θα πρέπει επίσης να τονιστεί εδώ ότι όσα γνωρίζουν γενικά οι άνθρωποι για αυτό το θέμα δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Όλοι έμαθαν ότι ο χριστιανικός κόσμος χωρίστηκε στα δύο κατά το σχίσμα που έγινε το 1054. Όταν το ΙΧ. Ο επικεφαλής της αντιπροσωπείας του Πάπα Λέοντα αφόρισε τον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Mihály Kerulariosz, αλλά η απόφασή του δεν ήταν καθολική, ειδικά όχι για ολόκληρη την Ανατολική Εκκλησία. Επιπλέον, αυτό έγινε στις 16 Ιουλίου IX. Και ο Λέο δεν ζούσε πια εκείνη την εποχή. Αν και στη Δύση έγιναν προσπάθειες να αναπτυχθεί μια θεολογία διαφορετική από αυτή της Ανατολικής Αυτοκρατορίας,

αυτό που σήμερα φαίνεται να είναι θεολογική συζήτηση αφορούσε συχνά περισσότερο τη χρήση της θεολογίας ως πολιτικού όπλου.

Η ρήτρα Filioque, για παράδειγμα, δεν έγινε δεκτή ούτε από τη Ρώμη μέχρι τις αρχές του 11ου αιώνα. Το πραγματικό σημείο καμπής ήταν μάλλον το 1204, όταν οι συμμετέχοντες στην Τέταρτη Σταυροφορία κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη με την ενθάρρυνση της Βενετίας και σχημάτισαν τη Λατινική Αυτοκρατορία. Από τότε οι Δυτικοί καθιέρωσαν παράλληλη ιεραρχία στα εδάφη που κατέλαβαν, δεν αναγνώρισαν δηλαδή τον ορθόδοξο κλήρο ως έγκυρο χριστιανικό κλήρο.

– Ο περίφημος Άγιος Β ́. Δήλωση του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β’ για τους δύο πνεύμονες της Εκκλησίας. Πώς θα ορίζατε τα στοιχεία με τα οποία η ορθόδοξη σκέψη εμπλουτίζει τον Χριστιανισμό;

– Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι είναι δύσκολο να γίνουν γενικές δηλώσεις για την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Στον Ανατολικό Χριστιανισμό έχει επιβιώσει το σύστημα των συνοδικών Εκκλησιών από την αποστολική εποχή, όπου πρέπει να μιλάμε για τοπικές Εκκλησίες ανεξάρτητες μεταξύ τους από δικαιοδοσίας, είτε πρόκειται για πατριαρχεία είτε για εκκλησίες αυτοκέφαλους υπήκοους.

Ανάμεσά τους υπάρχει πλήρης δογματική και κανονική ενότητα, αλλά η Εκκλησία είναι εδαφικά διχασμένη, εκφράζοντας ο καθένας τη γνώμη του στο όνομά του.

Η ανατολική αντίληψη συνεισφέρει περισσότερο στη συνολική χριστιανική εικόνα με αυτό που βιώνει ο καθένας, και έχει επίσης διαποτίσει τη δυτική σκέψη. Αυτά περιλαμβάνουν τη λατρεία των εικόνων, την άσκηση της προσευχής του Ιησού, τον ρόλο του μυστικισμού και του ασκητισμού και τη λειτουργική ψαλμωδία. Δηλαδή τα στοιχεία για τα οποία ο δυτικός χριστιανισμός βιώνει ένα είδος έλλειψης.

– Ο ανατολικός χριστιανισμός έδινε πάντα μεγάλη σημασία στην παράδοση. Μέχρι σήμερα τα όσα έλεγαν και έκαναν οι πατέρες της Εκκλησίας είναι καθοριστικά, σε πολλούς τομείς στηρίζονται σε σκέψεις μοναχών που έζησαν πριν από εκατοντάδες χρόνια. Ποια είναι τα νέα τους; Είναι σημαντικό να προσαρμόζεσαι πάντα στην εποχή;

– Η σχέση του ανατολικού χριστιανισμού με τη δική του παράδοση είναι τελείως διαφορετική από αυτό που λέγεται παραδοσιοκρατία στη Δύση. Το τελευταίο είναι θέμα επιλογής. μπορούμε μάλλον να μιλήσουμε για ανασυγκρότηση μιας παράδοσης.

Στην Ανατολή, η πίστη στην παράδοση δεν είναι ούτε θέμα ιστορίας ούτε επιλογή.

Μπορεί η αναπνοή να είναι θέμα επιλογής; Η Ορθοδοξία αναπνέει μέσα από τη ζωντανή παράδοση της Εκκλησίας και η αναπνοή είναι απαραίτητη για τη ζωή στο παρόν. Όσοι ζουν την παράδοση δεν προσκολλώνται στο παρελθόν αλλά μάλλον στο παρόν. Απ’ έξω, αυτή η πίστη μοιάζει με παραδοσιακότητα, γιατί οι μορφές της δεν είναι σύγχρονες. Ενώ στη Δυτική Εκκλησία, το σύμβολο είναι μάλλον ένα αυθαίρετο σημάδι, δηλαδή υπάρχει ένα είδος απόστασης μεταξύ του σημείου και του σημαινόμενου, που σημαίνει ότι σημεία και σύμβολα μπορούν να επιλεγούν, να αντικατασταθούν και να ανταλλάσσονται. Ο ανατολικός χριστιανισμός επιμένει στην πιστότητα στο αρχέτυπο – αυτό είναι επίσης κοντά στην πλατωνική σκέψη, ενώ ο δυτικός χριστιανισμός είναι πιο αριστοτελικός – είναι επομένως πιθανό το ζήτημα της επικαιρότητας να μην τίθεται πραγματικά στον ανατολικό χριστιανισμό. Δεν μπορεί να είναι ξεπερασμένο, γιατί δεν αναβιώνει νεκρές μορφές. Μια εικόνα του 21ου αιώνα είναι μια εικόνα που εξακολουθεί να είναι επίκαιρη σήμερα, κανείς δεν θα ονειρευόταν να την αντικαταστήσει με κάτι άλλο. Αν η Εκκλησία είναι ζωντανή, αυτό σημαίνει ότι είναι και τώρα, συνεχώς σε αυτό το παρόν: δηλαδή, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρέπει να ασχοληθεί με τα σημερινά προβλήματα, αφού δεν μπορεί παρά να σκεφτεί τι συμβαίνει στο ο κόσμος. Άλλωστε, το σώμα της Εκκλησίας, η ανθρώπινη παρουσία, είναι κτισμένο από τα πράγματα του κόσμου: το ψωμί, το κρασί και το λάδι. Ο τόπος ύπαρξης της Εκκλησίας είναι η πληρότητα του κόσμου.

Σε μια επίσκεψη στο Άγιο Όρος, σε αυτή τη μοναστική πολιτεία, παρατήρησα ότι δίπλα σε ένα από τα μοναστήρια είχαν φυτευτεί νέες ελιές. Όταν ρώτησα γιατί, μου είπαν ότι ο ηγούμενος είχε λάβει μια αποκάλυψη στο Πνεύμα πριν από πολλά χρόνια ότι σύντομα θα ερχόταν η στιγμή που οι φτωχοί του κόσμου θα χρειαζόταν να βοηθηθούν με λάδι. Και γνωρίζουμε ότι στις αρχές της δεκαετίας του 2000 υπήρξε μια πραγματική οικονομική κρίση όταν πολλοί άνθρωποι έχασαν τα προς το ζην και οι μοναχοί μπόρεσαν να τους βοηθήσουν. Αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα του πώς η θεολογία και η μυστικιστική εμπειρία δεν μπορούν να διαχωριστούν από την άμεση παρουσία στον κόσμο.

– Στις μέρες μας ο διωγμός των Χριστιανών πλήττει πολλούς Ορθοδόξους πιστούς…

– Πράγματι, δυστυχώς, οι Χριστιανοί της Ανατολής που ζουν σε ένα ισλαμικό περιβάλλον συχνά πρέπει να αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι η παρουσία τους δεν αντιμετωπίζεται ευνοϊκά. Αυτό συχνά οδηγεί σε σωματικές φρικαλεότητες.

Ακόμη και στην Τουρκία, η οποία θεωρείται κοσμική, η ελευθερία μετακίνησης για τις μη μουσουλμανικές θρησκείες είναι πολύ περιορισμένη.

Αν δούμε τις συνθήκες υπό τις οποίες υπάρχει το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, μπορούμε να πειστούμε γι’ αυτό. Επί δεκαετίες ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ζητούσε να ανοίξει θεολογική σχολή στο νησί της Χάλκης, διασφαλίζοντας έτσι την ύπαρξη αποθέματος κληρικών στην περιοχή. Εδώ σπούδασε και ο πατριάρχης. Μέχρι στιγμής δεν έχουν δώσει άδεια γιατί όσοι ήθελαν να σπουδάσουν θα έπρεπε να πάνε στο εξωτερικό.

– Ποιος είναι ο ρόλος του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως εντός της Ορθοδοξίας;

– Ο Βαρθολομαίος Α’ είναι ο παγκόσμιος πατριάρχης με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Μέχρι το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, υπήρχαν πέντε κέντρα πατριαρχίας: η Ρώμη, η Κωνσταντινούπολη, η Αντιόχεια, η Ιερουσαλήμ και η Αλεξάνδρεια. Με τον χωρισμό της Ρώμης, το τιμητικό πρωτείο επιστρέφει στον αρχιεπίσκοπο της «Νέας Ρώμης». Το παγκόσμιο επίθετο δείχνει μόνο ότι ήταν ο ηγέτης των χριστιανών που ζούσαν στην επικράτεια της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Το τιμητικό πρωτείο είναι το πιο σημαντικό από την άποψη του λειτουργικού πρωτοκόλλου. Ταυτόχρονα, είναι επίσης σημαντικό ότι ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μπόρεσε να παραχωρήσει ανεξαρτησία στις εθνικές Εκκλησίες.

Αυτό αυτή τη στιγμή προκαλεί ένταση στην Ουκρανία, καθώς η Ουκρανική Εκκλησία κάλεσε τον Πατριάρχη να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της. Μέχρι τότε ανήκαν στο Πατριαρχείο Μόσχας, το οποίο φυσικά κατέστη αβάσιμο λόγω της ένοπλης σύγκρουσης που μαίνονταν από το 2014. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α’ αναγνώρισε αυτό το αίτημα το 2019.

– Θα μπορούσατε να παρουσιάσετε εν συντομία την Ουγγρική Ορθόδοξη Εξαρχία του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως;

– Υπάρχουν σήμερα πέντε Ορθόδοξες Εκκλησίες στην Ουγγαρία: το Πατριαρχείο της Μόσχας, αλλά η Βουλγαρική Εκκλησία έχει μια εκκλησία, υπάρχει μια ρουμανική επισκοπή με κέντρο το Gyula, η Σερβική Ορθόδοξη Μητρόπολη της Βούδας βρίσκεται στο Szentendre και η Εξαρχία Ουγγρική Ορθόδοξη του Το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως είναι επίσης παρόν σε πολλές περιοχές της χώρας. Ο ελληνόφωνος Χριστιανισμός ήταν παρών στη χώρα ήδη από τον 18ο αιώνα, με Έλληνες πιστούς να έχτιζαν εκκλησίες σε αρκετά σημεία. Στις αρχές του 20ου αιώνα, αυτή η διασπορά είχε αφομοιωθεί σε μεγάλο βαθμό: παρόλο που η αίσθηση του ελληνικού ανήκουν, δεν χρησιμοποιούσαν σχεδόν καθόλου την ίδια τη γλώσσα. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ελληνικές εκκλησίες μεταφέρθηκαν στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Μετά την αλλαγή του καθεστώτος, η Κωνσταντινούπολη μπόρεσε και πάλι να είναι παρούσα σε όλη την αυστριακή μητρόπολη και, το 1996, θα μπορούσε να χτιστεί μια εκκλησία στο Beloiannisz, με επικεφαλής τον πρωτοπρεσβύτερο József Kalota. Είναι ενδιαφέρον ότι αρχικά σχεδιάστηκε μια εκκλησία για αυτό το χωριό που κατοικούνταν από Έλληνες πρόσφυγες, αλλά οι κομμουνιστικές αρχές έχτισαν ένα κοινοτικό κέντρο. Αυτό το παρεκκλήσι στη Βουδαπέστη, για το οποίο μιλάμε αυτή τη στιγμή, δημιουργήθηκε το 2000, σε ένα διαμέρισμα στον πρώτο όροφο. Το Περιφερειακό Κέντρο Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης του Οικουμενικού Πατριαρχείου βρίσκεται υπό κατασκευή επί της οδού Múzeum της Βουδαπέστης.

– Barthélemy Έχω επισκεφθεί την Ουγγαρία αρκετές φορές. Τι κρύβεται πίσω από αυτό;

– Ο πατριάρχης έρχεται πάντα στην Ουγγαρία για συγκεκριμένο σκοπό. Εκτός από την προαναφερθείσα επίσκεψη το 2000, ήταν επίσης παρών στο 52ο Διεθνές Ευχαριστιακό Συνέδριο στη Βουδαπέστη.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης στη Λειτουργία Statio Orbis του Διεθνούς Ευχαριστιακού Συνεδρίου στην Πλατεία Ηρώων, 12 Σεπτεμβρίου 2021. (Φωτογραφία: Vatican News)

Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει σημαντική ελληνική διασπορά στην Ουγγαρία που θα μπορούσε να επισκεφτεί, αλλά ο Πατριάρχης, που ταξιδεύει συχνά, δέχεται πρόθυμα άλλες προσκλήσεις, όπως αυτή στο Αβαείο Pannonhalmi. Μπορούμε επίσης να επισημάνουμε ότι ο Βαρθολομαίος Α’ επισκέφτηκε τη Ρώμη σε πολλές περιπτώσεις και διατήρησε καλές σχέσεις με τον Πάπα Φραγκίσκο.

Κάθε εκδήλωση του πατριάρχη δείχνει ότι πιστεύει στον άνθρωπο και στη δυνατότητα του διαλόγου.

Συγγραφέας: Béla Baranyai

Φωτογραφία: Zita Merenyi

Ουγγρικό ταχυδρομείο

Η έντυπη έκδοση της συνέντευξης δημοσιεύτηκε στο τεύχος 17 Σεπτεμβρίου 2023 του Új Ember.