Δημοσιογράφοι του «The Conversation» γράφουν για μια μελέτη που ασχολείται με το πώς τα εξτρεμιστικά κόμματα αποκτούν εξουσία στις ευρωπαϊκές χώρες.

Έχετε νιώσει ποτέ νοσταλγία όταν σκέφτεστε το παρελθόν; Δεν είσαι ο μόνος. Σύμφωνα με έρευνα, περίπου τα δύο τρίτα του ευρωπαϊκού κοινού νιώθουν νοσταλγία.

Η νοσταλγία ορίζεται ως ένα κατεξοχήν θετικό συναίσθημα που σχετίζεται με τη μνήμη σημαντικών γεγονότων, που συνήθως βιώνονται με στενά άτομα. Και αυτά τα συναισθήματα δεν περιορίζονται σε προσωπικές εμπειρίες: στην πολιτική, η νοσταλγία μπορεί να αναφέρεται στην επιθυμία για ένα πιο ευημερούν παρελθόν ή για χαμένες πολιτιστικές παραδόσεις.

Για παράδειγμα, το ιταλικό ακροδεξιό κόμμα Fratelli d’Italia (Αδελφοί της Ιταλίας), το οποίο ηγείται σήμερα της κυβέρνησης συνασπισμού της χώρας, έχει ένα μανιφέστο που περιέχει πολλές νοσταλγικές αναφορές. Ένα αξιοσημείωτο σημείο ήταν η δήλωση ότι «οι φυσικοί πόροι και η καλλιτεχνική κληρονομιά του έθνους αποτελούν κληρονομιά που πρέπει να διατηρηθεί και να αξιοποιηθεί». Ένα άλλο σημείο ήταν ότι «οι ηλικιωμένοι αντιπροσωπεύουν την ιστορία μας: μια κληρονομιά εμπειριών, δεξιοτήτων και ταλέντων που συνέβαλαν στη γέννηση και την ανάπτυξη του έθνους μας».

Τέτοιοι ισχυρισμοί βασίζονται σε μια κοινή υπερηφάνεια για το παρελθόν του έθνους για να δημιουργήσουν μια συναρπαστική αφήγηση. Υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι τα συναισθήματα νοσταλγίας μπορούν να επηρεάσουν τις πολιτικές μας απόψεις. Πρόσφατες μελέτες υποστηρίζουν αυτά τα συμπεράσματα.

Οι νοσταλγοί πολίτες είναι λιγότερο ικανοποιημένοι με την κυβέρνηση και είναι πιο πιθανό να ψηφίσουν ριζοσπαστικά δεξιά κόμματα. Σε νέα έρευνα, εξετάσαμε τον βαθμό στον οποίο τα πολιτικά κόμματα έχουν κεφαλαιοποιήσει τη νοσταλγική ρητορική στις εκστρατείες τους, αναλύοντας 1.650 προεκλογικά μανιφέστα που δημοσιεύτηκαν από κόμματα σε 24 ευρωπαϊκές δημοκρατίες μεταξύ 1946 και 2018. Τα εκλογικά μανιφέστα, εξ ορισμού, περιέχουν ως επί το πλείστον υποσχέσεις για το μέλλον. Αυτή είναι μια λίστα δεσμεύσεων που ένα κόμμα συμφωνεί να εφαρμόσει εάν είναι μέρος μιας μελλοντικής κυβέρνησης. Ωστόσο, διαπιστώσαμε επίσης ότι κατά μέσο όρο, περίπου το 10% του προγράμματος ενός κόμματος είναι αφιερωμένο στη συζήτηση του παρελθόντος.

Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη: βασιλεύει η νοσταλγία

Διαπιστώσαμε ότι τα πάρτι στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και στη Νότια Ευρώπη είναι πιο νοσταλγικά από εκείνα στη Βόρεια και Δυτική Ευρώπη. Το μέσο μανιφέστο στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη περιείχε 44 νοσταλγικές φράσεις ανά 1.000 προτάσεις, ενώ στη Δυτική και Βόρεια Ευρώπη το μέσο μανιφέστο περιείχε λιγότερες από τις μισές.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι πολλά από τα πιο νοσταλγικά πάρτι της ηπείρου έχουν χαρακτηριστεί ως εθνικιστικά από τους ερευνητές του Manifesto Project. Παραδείγματα άκρως νοσταλγικών εθνικιστικών κομμάτων περιλαμβάνουν Όλοι για τη Λετονία, η Εσθονική Λαϊκή Ένωση, η Χρυσή Σέλα της Ελλάδας, οι Σουηδοί Δημοκράτες και η Γαλλική Εθνική Συσπείρωση (πρώην Εθνικό Μέτωπο).

Ωστόσο, παρόλο που οι εθνικιστές είναι οι πιο επιρρεπείς στη νοσταλγία, η νοσταλγική ρητορική είναι εμφανής σε όλο το πολιτικό φάσμα και απαντάται σε οκτώ στα δέκα μανιφέστα με τη μία ή την άλλη μορφή.

Φαίνεται επίσης ότι ο πολιτιστικός συντηρητισμός παρά ο οικονομικός συντηρητισμός ενθαρρύνει ένα κόμμα να βασίζεται περισσότερο στη νοσταλγία. Η νοσταλγική ρητορική αντιμετωπίζει πολιτιστικά ζητήματα πολύ πιο συχνά από τα οικονομικά θέματα.

Αυτό αποκαλύπτει τη σημασία της νοσταλγίας ως συσκευής. Τα κόμματα φαίνεται να χρησιμοποιούν στρατηγικά νοσταλγικές αναφορές και επιλέγουν να εστιάζουν είτε στο παρελθόν, είτε στο παρόν ή στο μέλλον όταν συζητούν ένα συγκεκριμένο θέμα, ανάλογα με το ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο.

Άλλες έρευνες δείχνουν ότι τα μέρη τείνουν να προσεγγίζουν τις εκπαιδευτικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές πολιτικές δίνοντας έμφαση στο μέλλον, ενώ οι πολιτικές ασφάλειας, μετανάστευσης και άμυνας προσεγγίζονται συχνότερα με έμφαση στο μέλλον, με έμφαση στο παρελθόν.

Γιατί είναι σημαντικό

Η νοσταλγία από μόνη της δεν είναι εγγενώς κακή, αλλά η χρήση της σε πολιτικές εκστρατείες είναι, εξ ορισμού, στρατηγική. Και η επικράτηση του στα έγγραφα που εξετάσαμε υποδηλώνει ότι τα μέρη το βλέπουν σαφώς ως χρήσιμο εργαλείο.

Ωστόσο, η εστίαση στο παρελθόν δεν πρέπει να αντικαταστήσει την κριτική αξιολόγηση των σχεδίων ενός κόμματος για το μέλλον. Ένα νοσταλγικό συναίσθημα όπως «οι ιστορικές μας πόλεις, οι πόλεις των καθεδρικών ναών μας και τα διατηρημένα τοπία μας ζηλεύουν τον κόσμο» δεν είναι προεκλογική υπόσχεση. Επομένως, η χρήση του θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μέσο σπέρματος σύγχυσης όταν ένα κόμμα δεν έχει συγκεκριμένες λύσεις ή προτάσεις για το μέλλον του έθνους που επιδιώκει να κυβερνήσει. Δεδομένης της τάσης μας προς τη νοσταλγία, θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί ως αφηγηματικό εργαλείο για την παροχή κάλυψης σε κόμματα που προσπαθούν να εισαγάγουν δυνητικά αμφιλεγόμενες πολιτικές.

Έρευνα για πολιτικές όπως ο έλεγχος των όπλων, η μετανάστευση και η κοινωνική δικαιοσύνη δείχνει ότι οι ψηφοφόροι μπορούν να παρασυρθούν σε κατευθύνσεις που συνήθως δεν θα έπαιρναν αν λάμβαναν ταυτόχρονα νοσταλγικά μηνύματα.

Εάν τα κοινωνικά συντηρητικά κόμματα το έχουν αναγνωρίσει ως ένα ισχυρό ρητορικό εργαλείο, ίσως τα κοινωνικά προοδευτικά κόμματα θα μπορούσαν επίσης να βρουν έναν τρόπο να το χρησιμοποιήσουν για πιο θετικούς σκοπούς. Δεδομένου ότι ένα σημαντικό μέρος της κοινωνίας βιώνει συναισθήματα νοσταλγίας, τέτοια μηνύματα είναι απίθανο να εξαφανιστούν σύντομα από τον πολιτικό λόγο.

Μπορείτε να διαβάσετε το αρχικό άρθρο ΕΔΩ

Μπορείτε να δείτε την πλήρη μελέτη ΕΔΩ