Αν προσεγγίσουμε το ζήτημα του χρόνου φιλοσοφικά (και μπορεί να είναι διαφορετικά;), μπορούμε να συμπεράνουμε ότι κάτι ή κάποιος τον έθεσε πάντα υπό τον έλεγχό του. Παλαιότερα, η ικανοποίηση των αναγκών σημείωνε τον χρόνο, το κυνήγι, το ψάρεμα, το κόψιμο ξύλου, μετά ερχόταν η δουλειά και το οργανωμένο, εργοστασιακό-εταιρικό της πρόγραμμα. Αλλά πριν αναστενάζουμε και πούμε «α, σήμερα είναι δουλειά, δουλειά», ας σκεφτούμε τι κάνουμε όταν δεν υπάρχει δουλειά και είμαστε διακοπές, για παράδειγμα: παρακολουθούμε το τηλέφωνό μας, το φορητό υπολογιστή μας ακόμα και εκείνη την ώρα, και εκπλήσσομαι που υπάρχουν πάντα νέα που ταιριάζουν με τις προτιμήσεις μας και εμφανίζονται διαφημίσεις. Φυσικά, το κάνουμε κλικ και ο πολύτιμος χρόνος των διακοπών μας φτάνει ήδη στο τέλος του.

Ο κόσμος των τεχνικών

Σήμερα, η τεχνολογία και, μέσα σε αυτήν, οι μεγιστάνες της τεχνολογίας κυριαρχούν στην εποχή μας. Ο οικονομολόγος Γιάνης Βαρουφάκης, ο οποίος ήταν και υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας το 2015, μελέτησε τις καταναλωτικές μας συνήθειες και καθιερωμένοςότι αυτά έχουν αλλάξει τόσο πολύ με τη διάδοση των νέων τεχνολογιών που ο καπιταλισμός, που υπάρχει εδώ και δεκαετίες, έχει καταρρεύσει. Μία από αυτές τις επαναστατικές τεχνολογίες είναι το cloud, το οποίο μια αποθήκευση δεδομένων με δυνατότητα αποθήκευσης εικόνων, μουσικής ή οποιουδήποτε εγγράφου, αλλά η επεξεργασία των πινάκων γίνεται και στο cloud εάν δεν εκκινήσουμε λογισμικό στον υπολογιστή μας, αλλά στα Φύλλα Google, για παράδειγμα . Η λίστα διευθύνσεων του τηλεφώνου μας Android και οι αριθμοί τηλεφώνου που είναι αποθηκευμένοι εκεί δεν βρίσκονται απευθείας στο κινητό τηλέφωνο, αλλά στους διακομιστές της Google, δηλαδή στο cloud.

Βαρουφάκης Τεχνοφεουδαλισμός: αυτό που σκότωσε τον καπιταλισμό στο βιβλίο του εξηγεί ότι η τεχνολογία cloud ευθύνεται για την εξαφάνιση της παραδοσιακής αγοράς.

Η φεουδαρχία, που ήταν ένα σύστημα χαρακτηριστικό των μεσαιωνικών ευρωπαϊκών κοινωνιών, βασιζόταν στη γεωργική εργασία των αγροτών ή των δουλοπάροικων που δούλευαν στα εδάφη των αρχόντων. Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, με τον ίδιο τρόπο εξυπηρετούμε πλέον τεχνολογικούς γίγαντες όπως η Meta, η Amazon, η Google ή η Apple, όχι μόνο με τη δουλειά μας, αλλά με τη μεταφορά των δεδομένων μας. Πιστεύουμε ότι εξακολουθούμε να έχουμε τις δικές μας προτιμήσεις, αλλά αυτές δημιουργούνται από το cloud.

Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, η αγορά δεν είναι πλέον μονόδρομη με τις διαφημίσεις που στοχεύουν σε εμάς, όπως παλιά, που μας, παθητικούς παρατηρητές, παρουσίαζαν ένα προϊόν και το αγοράζαμε γιατί μας κέντριζε το ενδιαφέρον. Τώρα η πλοήγησή μας και η κύλιση σηματοδοτούν στους διαφημιστές ότι έχουμε γίνει «δουλοπάροικοι» που, ως παραγωγοί δεδομένων, αποκομίζουν τεράστια κέρδη για τους ψηφιακούς κύριους τους. Είναι το αποτέλεσμα της διπλής ανατροφοδότησης (εμπρός και πίσω σύνδεση ανθρώπου και μηχανής), όταν λαμβάνουμε συστάσεις από διαφορετικούς κατασκευαστές, παρόχους υπηρεσιών (μουσική/ταινία), επωνυμίες που ταιριάζουν με τα ενδιαφέροντά μας και τα γούστα μας.

Αλγόριθμος λουκάνικου;

Η αναλογική αγορά αποβάλλεται αργά αλλά σταθερά από τη ζωή μας, γιατί αν θέλουμε κάτι, το αγοράζουμε μέσω της αλληλεπίδρασης με το μηχάνημα και επομένως δεν χρειάζεται καν να πάμε σε αντιπρόσωπο ή κατάστημα, κάνουμε κλικ και παραδίδεται. Αλλά αν πιστεύετε ότι οι διαδικτυακές πλατφόρμες συναλλαγών είναι πραγματικές αγορές, κάνετε λάθος. Η Amazon δεν είναι αγορά, γιατί παρόλο που υπάρχουν πωλητές και αγοραστές, τα πάντα ελέγχονται από τον αλγόριθμο, επομένως η κλασική λειτουργία των αγορών παραλείπεται: περιηγείστε, αγοράζετε τυχαία. Αν και οι παραδοσιακές αγορές δεν παρουσιάζουν πολλούς κινδύνους, το πολύ χρεώνουν περισσότερο για ένα λουκάνικο, οι διαδικτυακές αγορές διαμορφώνουν τις επιθυμίες μας μόλις αποδεχθούμε τους όρους χρήσης τους, αλλά αυτό δεν είναι πλέον χωρίς κίνδυνο. Οι αλγόριθμοι υπαγορεύουν τις αλληλεπιδράσεις και τις επικοινωνίες μας, οι οποίες επίσης σκίζουν τον δημοκρατικό ιστό.

Ο Βαρουφάκης είναι πεπεισμένος ότι βρισκόμαστε σε μόνιμη οικονομική κρίση γιατί οι κυβερνήσεις και οι τράπεζες δεν καταλαβαίνουν ότι η λειτουργία του cloud και της τεχνολογίας δεν είναι προσανατολισμένη στην παραγωγή, αλλά κυρίως θέλει να αλλάξει τη συμπεριφορά μας. Όπως λέει ο Έλληνας οικονομολόγος:

Είναι μια νέα μορφή κεφαλαίου και ένα τεχνητό εργαλείο τροποποίησης συμπεριφοράς.

Ο Γκουίλιμ Ντέιβιντ Μπλαντ του Αυστραλιανού Κέντρου Ηθικής λέει ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να κάνουν περισσότερα για να λογοδοτήσουν δισεκατομμυριούχους τεχνολογίας όπως ο Τζεφ Μπέζος, ο Έλον Μασκ και ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ. Ο Blunt εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι αυτά τα μεγάλα όπλα έχουν τη φήμη ότι είναι ελεύθεροι στοχαστές και φιλελεύθεροι, αν και είναι αυστηρά αυταρχικοί και δεν νοιάζονται για την ελευθερία των άλλων, στην πραγματικότητα, εργάζονται μόνο για τη δική τους ελευθερία και την απεριόριστη ελευθερία. Θεωρούν τον εαυτό τους πάνω από όλα.

Σύμφωνα με τον Blunt, το πρόβλημα είναι ότι η κοινωνία μας εξαρτάται ήδη από την τεχνολογία cloud, επομένως οι δισεκατομμυριούχοι που την αναπτύσσουν και τη χρησιμοποιούν στην πραγματικότητα μας κυβερνούν και με κάθε κλικ τους επιβεβαιώνουμε μόνο ότι είναι ιδιοφυΐες και ότι έχουν δικαίωμα στα δεδομένα μας. και προσωπικές πληροφορίες.

Ένας λογοκριμένος φιλελευθερισμός

Ένα καλό παράδειγμα είναι ο Έλον Μασκ και το Twitter. Ο τεχνολόγος υποσχέθηκε αλλάζοντας το Twitter σε X ότι η λειτουργία θα άλλαζε επίσης προς το καλύτερο: περισσότεροι εργαζόμενοι, μια ασφαλέστερη πλατφόρμα, ιδεολογική ελευθερία. Συγκριτικά, απέλυσε σχεδόν το 80 τοις εκατό των εργαζομένων και άρχισαν επίσης οι καταχρήσεις επειδή δεν εισήγαγε συστηματικά τη συνεισφορά των 8 δολαρίων. Αλλά οι φιλοδοξίες του Μασκ και η δική του ισχυρή εικόνα αντικατοπτρίζονται επίσης στο γεγονός ότι η πλήρης ελευθερία έκφρασης που ανακοινώθηκε στο Twitter έγινε περιορισμένη έκφραση γνώμης για το X και το σύστημα συχνά τη λογοκρίνει για προσωπικό συμφέρον. Αυτό συνέβη για παράδειγμα όταν μπλόκαρε τον λογαριασμό @ElonJet που ακολουθούσε τις κινήσεις του ιδιωτικού του αεροπλάνου και επίσης απαγόρευσε τους δημοσιογράφους που μιλούσαν γι’ αυτό από την πλατφόρμα. Ο λογαριασμός @ElonJet θα μπορούσε να συνεχίσει να λειτουργεί μόνο εάν δημοσίευε καθυστερημένα στοιχεία για το ιδιωτικό τζετ του Μασκ. Το X είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο μια χούφτα ανθρώπων στην υπηρεσία ενός τεχνικού μπορούν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη, τον δημόσιο λόγο και τη δημοκρατία με την ευρεία έννοια.

Η ιδανική λύση θα ήταν ο κοινωνικός έλεγχος των αλγορίθμων, ο οποίος θα μπορούσε να θέσει κατευθυντήριες γραμμές για την ιδιοκτησία δεδομένων και να επιτρέψει σε μια δημοκρατική κοινωνία να αναλάβει τον έλεγχο των αλγορίθμων για το δημόσιο καλό.