Στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. μ.Χ., στην κρητική πόλη Γόρτυνα, μια επιγραφή αναθεωρεί τους προγονικούς νόμους της πόλης, κατατάσσοντας τον πληθυσμό ως ελεύθερους και δούλους (Κώδικας Πόλης Γόρτυνας 1, 1-49). Περίπου έναν αιώνα αργότερα, ο Αριστοτέλης υποστήριξε ότι «η φύση τείνει να φτιάχνει σώματα για σκλάβους και ελεύθερους, άλλους γερά, για να επιτύχουν ό,τι είναι απαραίτητο, άλλοι δίκαια και άχρηστα για τέτοιες προσπάθειες, αλλά ικανά για ζωή. πολιτική» (Πολιτική, I, 5, 124β). Ο Αριστοτέλης χωρίζει επίσης τους δούλους σε δύο κατηγορίες: δούλους «εκ φύσεως» (γεννημένους σε αιχμαλωσία) και σκλάβους σκλάβους. Όποια και αν ήταν η φύση τους, χρησιμοποιούνταν ευρέως στις αρχαίες ελληνικές πόλεις και οι περισσότερες από αυτές ήταν γυναίκες.

Οι γυναίκες θεωρούνται γενικά δευτερεύοντες ηθοποιοί στον αρχαίο ελληνικό κόσμο και οι σκλάβες θεωρούνται μακράν οι πιο ήσυχες γυναίκες στην ελληνική ιστορία. Ήταν αναμφίβολα βασικά μέλη του παραδοσιακού ελληνικού σπιτιού – που ονομαζόταν οίκος (το αντίστοιχο του ρωμαϊκού domus). Στο πέρασμα των αιώνων, χρησίμευαν ως πολύτιμοι σύντροφοι στην κυρά του σπιτιού και μερικές φορές στον αφέντη τους, που είχε τους σκλάβους του να χορτάσουν, για την ομαλή λειτουργία των πραγμάτων μέσα στο σπίτι. Θα μπορούσαν επίσης να συμμετέχουν σε δραστηριότητες εκτός του νοικοκυριού, συμπεριλαμβανομένης της εργασίας στη γεωργία (από αυτή την άποψη, ωστόσο, οι πηγές είναι πιο μέτριες).

Χωρίς να κυριαρχήσουν στην ελευθερία και τη ζωή τους, που συχνά προέρχονταν από μακρινές χώρες, οι σκλάβοι ήταν ακόμη πιο πολύτιμοι καθώς ήταν πιο προικισμένοι στη χειροτεχνία (ιδιαίτερα στο να δουλεύουν με μαλλί). Όταν κατάφεραν να μπουν στη χάρη της ερωμένης, που φρόντιζε τα παιδιά, έτυχαν πιο ήπιας μεταχείρισης και αν γίνονταν τα αγαπημένα του κυρίου του σπιτιού, που συχνά δεν δίσταζε να αποκτήσει όλα όσα λαχταρούσε. ένας πιο δίκαιος σκλάβος, συμπεριλαμβανομένων των αγάπες, κέρδισαν πολύτιμα δώρα και τους φέρθηκαν με επιείκεια. Έτσι, οι σκλάβοι έγιναν τελικά αναπόσπαστο μέρος της οικογένειας που υπηρετούσαν και συχνά δημιουργήθηκαν περίπλοκες σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας και αυτών. Με τον καιρό, μπορούσαν να (ξανα)κερδίσουν την ελευθερία τους όταν το επέτρεπε το πλαίσιο, ή αντίθετα, τιμωρήθηκαν, πουλήθηκαν στους συγγενείς τους, ακόμη και σκοτώθηκαν – η θανατική ποινή ήταν μια πρακτική εκείνη την εποχή.

Για να ανακαλύψουμε την ιστορία τους, πρέπει να ερευνήσουμε διεξοδικά τις αρχαίες πηγές, οι οποίες συχνά είναι μέτριες σε πληροφορίες. Αν οι γυναίκες, γενικά, είχαν πολύ λίγες ευκαιρίες να εκφραστούν και να παραμείνουν γνωστές στην ιστορία, θα πρέπει να ήταν ακόμα πιο δύσκολο για τους σκλάβους. Χωρίς πρόσβαση στην εκπαίδευση, υποκείμενοι στις πιο δύσκολες καθημερινές εργασίες, οι σκλάβοι των ελληνικών πόλεων μάς άφησαν μια εικόνα τους φιλτραρισμένη στο πρίσμα των ανθρώπων: είτε ήταν συγγραφείς είτε ήταν αγγειογράφοι. Οι συγγραφείς της εποχής ενσωμάτωσαν χαρακτήρες που αντιπροσώπευαν σκλάβους στα έργα τους, οι φιλόσοφοι ταξινόμησαν τους σκλάβους δημιουργώντας τυπολογίες και οι ζωγράφοι πλοίων διακοσμούσαν πολλά αγγεία με οικιακές σκηνές στις οποίες οι νοικοκυρές περιτριγυρίζονταν από σκλάβους. Αλλά ποιοι ήταν αυτοί, ποιες λειτουργίες είχαν στο νοικοκυριό που υπηρέτησαν και τι σχέση θα μπορούσε να υπάρχει μεταξύ των σκλάβων και των αφεντικών τους;

Ποιοι ήταν οι δούλοι στις αρχαίες ελληνικές πόλεις;

Πολλοί δούλοι στην αρχαία Ελλάδα κληρονόμησαν αυτό το καθεστώς από τη γέννησή τους, προερχόμενοι από δούλους γονείς. Σε άλλες περιπτώσεις, οι ελεύθερες γυναίκες γίνονταν σκλάβες λόγω της φτώχειας και της στέρησης. Κατέφυγαν σε μια απελπισμένη λύση για να καλύψουν τα χρέη τους και να κερδίσουν τα προς το ζην: εγκατέλειψαν την ελευθερία τους. Ένας άλλος τρόπος για να αποκτήσετε σκλάβους είναι μέσω συναλλαγών. Οι αγορές τροφοδοτούνταν συνεχώς με σκλάβους από απαγωγές, λεηλασίες ή επιδρομές πειρατών.

Από τον Αριστοτέλη μαθαίνουμε ότι «ο νόμος είναι σύμβαση κατά την οποία οι αιχμάλωτοι πολέμου λέγονται ιδιοκτησία των νικητών» (Πολιτικά, I, 4-5, 124a). Έτσι, μετά από οποιονδήποτε πόλεμο, οι νικητές απολάμβαναν πλούσια λεία, μεταξύ των οποίων μικρά τιμαλφή (κοσμήματα, δοχεία από πολύτιμα μέταλλα), αλλά και μεγάλα θηράματα, αποτελούμενα από κοπάδια ζώων ή ομάδες σκλάβων, τα οποία έπρεπε να μεταφερθούν σε μεγάλες αποστάσεις. Ακόμη πιο σημαντικό ήταν το γεγονός ότι μεταξύ των αιχμαλωτισμένων σκλάβων υπήρχαν γυναίκες με επιδεξιότητα στην εργασία με το μαλλί, ιδιαίτερα εκτιμώμενες εκείνη την εποχή, όπως υποδηλώνουν πολλές αναφορές στα ομηρικά έπη και σε μεταγενέστερες πηγές.

Από το μπουντουάρ μιας Ελληνίδας: μια υπηρέτρια κρατά το κουτί με τα καλλυντικά της ερωμένης της (Φωτογραφία: Getty Images)

Κάποιοι σκλάβοι υποδουλώθηκαν από τόσο μικροί που ξέχασαν από πού ήρθαν. Για παράδειγμα, ένας Αθηναίος σκλάβος συνειδητοποίησε ότι καταγόταν από την καυκάσια φυλή των Μακρόν όταν, φτάνοντας στα εδάφη όπου ζούσαν, συνειδητοποίησε ότι μπορούσε να καταλάβει τη γλώσσα τους (Ξενοφών, Ανάβασις 4.8. 4). Όπως αυτός, πολλά παιδιά μεγάλωσαν σε αιχμαλωσία, ζώντας το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους ως σκλάβοι.

Πολλοί από αυτούς τους σκλάβους προέρχονταν από σημαντικές, μερικές φορές ακόμη και πριγκιπικές, οικογένειες. Οι αντιξοότητες του πολέμου δεν απάλλαξαν τις γυναίκες οποιασδήποτε κοινωνικής τάξης από τη μοίρα της σκλαβιάς. Κατά τη διάρκεια της Ιλιάδας, βρίσκουμε την Ανδρομάχη να θρηνεί με τον άντρα της από φόβο μήπως σκοτωθεί στη μάχη, ενώ ο Έκτορας εξομολογείται το πιο σκοτεινό του πρόβλημα:

«Μόλις μου πέρασε από το μυαλό
Ανάμεσα στους Αχαιούς θα κλάψεις αιχμάλωτος, όντας σκλαβωμένος
Τραβηγμένο από το Άργος, θα πλέξεις γνωρίζοντας την εντολή της ερωμένης…»
(Όμηρος, Ιλιάδα, 6.454-456).

Αυτή η ανησυχητική πρόβλεψη επιβεβαιώνεται και από άλλες πηγές. Από τον Ευριπίδη μαθαίνουμε ότι στο τέλος του Τρωικού πολέμου η Ανδρομάχη έφτασε στην Ήπειρο ως υπηρέτρια και παλλακίδα του Νεοπτόλεμου, γιου του Αχιλλέα (Τρωάδες 673-680· Ανδρομάχη 1). Επομένως, ο φόβος της σκλαβιάς εμφυτευόταν στις ψυχές όλων σε περιόδους πολέμου, επειδή δεν υπήρχαν προνομιούχοι μεταξύ των νικημένων και η σκλαβιά ήταν ίσως μια από τις πιο τρομακτικές εμπειρίες.

Αυτό το κείμενο είναι απόσπασμα από το άρθρο “Αρχαίοι Έλληνες σκλάβοι. Σιωπηλοί μάρτυρες της ελληνικής ιστορίας», που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 231 του περιοδικού Historia, διαθέσιμο σε όλα τα μέσα ενημέρωσης, μεταξύ 15 Απριλίου και 14 Μαΐου 2021, και σε ψηφιακή μορφή στο paydemic.com.

αγορασε τωρα

αγορασε τωρα