«Πολλοί Αμερικανοί δουλεύουν τώρα δύο ή περισσότερες δουλειές για να τα βγάλουν πέρα, ενώ ο πληθωρισμός και οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν φουσκώσει τις τιμές και έχουν εκτοξεύσει το κόστος των τροφίμων, του φυσικού αερίου, του ενοικίου, των ασφαλιστικών ασθενειών», έγραψε ο Guardian στα τέλη του περασμένου έτους. . Η βρετανική εφημερίδα έδωσε μερικά παραδείγματα από τη βαθιά Αμερική – άνθρωποι που εργάζονται περίπου 16 ώρες την ημέρα μόνο για να πληρώσουν το ενοίκιο και την ασφάλιση υγείας τους. «Δεν ζούμε, μετά βίας επιβιώνουμε και δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να συνεχίσουμε», είπε ένας από τους Αμερικανούς που πήρε συνέντευξη από τον Guardian.

Πολλαπλασιάζονται οι αναλύσεις που δείχνουν ότι η ανισότητα μεταξύ εισοδημάτων και μεταξύ χωρών έχει φτάσει στο επίπεδο του Μεσαίωνα. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι παλεύουν να καλύψουν τα καθημερινά τους έξοδα, ενώ ζουν σε έναν κόσμο όπου περιβάλλονται από σημάδια πλούτου. Επιπλέον, η ρύπανση, η εργασιακή εκμετάλλευση και άλλες παρόμοιες πρακτικές έχουν καταστρέψει μεγάλο μέρος του κόσμου.

Το BigThink.com ρώτησε αρκετούς οικονομολόγους, ηγέτες σκέψης και ιστορικούς σχετικά με μια διέξοδο από αυτή την κατάσταση – την καπιταλιστική-σοσιαλιστική οικονομία. Είναι αναπόφευκτη η μετάβαση σε ένα τέτοιο μοντέλο;

Για τον Τίμοθι Σνάιντερ, καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, είναι σαφές ότι το τρέχον οικονομικό σύστημα δεν λειτουργεί πλέον για πολλούς ανθρώπους. “Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μεταξύ των λιγότερο ίσων χωρών στον κόσμο. Σύμφωνα με την Credit Suisse, η οποία είναι μια ελβετική τράπεζα και όχι μια αριστερή οργάνωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η δεύτερη πιο άνιση χώρα στον κόσμο μετά τη Ρωσία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, από τη δεκαετία του 1980, για το 90% του πληθυσμού, ούτε ο πλούτος ούτε το εισόδημα έχει αυξηθεί. Σχεδόν όλη η ανάπτυξη έφτασε στο πλουσιότερο 10% των Αμερικανών και η έκρηξη του πλούτου έπληξε μόνο το κορυφαίο 0,1% των Αμερικανών. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν σημειώνουν πρόοδο», λέει ο Σνάιντερ.

Ο Αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Anand Giridharadas πιστεύει ότι η οικονομία δεν λειτουργεί για όλους, και είναι επίσης επειδή η ιδέα ότι οι κανόνες της αγοράς λύνουν όλα τα προβλήματα επικρατούσε πάντα, ακόμη και όταν η πραγματικότητα προσέφερε προφανή αντιπαραδείγματα. “Οι αμερικανικές ελίτ συμμετείχαν σε μια παραποίηση και εδώ δεν μιλάω μόνο για λίγους άπληστους δισεκατομμυριούχους, αλλά και για την αμερικανική διανόηση. Οι πλούσιοι και οι μεγαλοεπιχειρηματίες διεξάγουν πόλεμο εναντίον του κράτους εδώ και μια γενιά, μειώνοντας τις συνεισφορές στο κράτος, αφήνοντας τα κοινωνικά προβλήματα να χειροτερεύουν, για να δουν τα κέρδη τους να αυξάνονται. Στο κολέγιο, πάντα μας έλεγαν ότι είναι καλά και θα βελτιωνόταν. Αλλά ακόμα και τότε, ήταν εύκολο να δούμε πώς το κράτος καταρρέει γύρω μας”. .

Ο Γιάνης Βαρουφάκης, πρώην υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, καθηγητής οικονομικών και νυν βουλευτής του ελληνικού κοινοβουλίου από το αριστερό κόμμα του, λέει ότι οι αποτυχίες του σημερινού συστήματος μας επηρεάζουν όλους. “Έχουμε δισεκατομμύρια ανθρώπους που εργάζονται σαν τρελοί, με κατάθλιψη και πηγαίνουν σπίτι για ύπνο, αυτό είναι αν έχουν δουλειά. Όσοι δεν έχουν δουλειά καταλήγουν να παίρνουν πολλά αντικαταθλιπτικά, γίνονται παχύσαρκοι και αρχίζουν να επισκέπτονται ψυχολόγους. Στο τέλος της ημέρας, έχουμε να κάνουμε με μια οικονομία της καταστροφής. Ακόμα και αυτοί που είναι πολύ ισχυροί, θεωρητικά, αισθάνονται όλο και πιο ανασφαλείς. Πρέπει να ζουν σε απομονωμένες κοινότητες γιατί φοβούνται τους φτωχούς. Στο τέλος, καταλήξαμε να αναπτυσσόμαστε νέες μορφές εξαθλίωσης, στέρησης και καθολικής κατάθλιψης, ψυχολογική κατάθλιψη που δεν ταιριάζει με τις πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις».

Ποια μπορεί να είναι η εναλλακτική του νεοφιλελευθερισμού που οδήγησε στις καταστάσεις που περιγράφηκαν παραπάνω;

Το οικονομικό μοντέλο που προτιμούν σήμερα τα περισσότερα βιομηχανικά κράτη είναι η «μικτή οικονομία». Γενικά, είναι ένα σύστημα που περιγράφεται ως καπιταλιστικό με στοιχεία σχεδιασμένης οικονομίας. Είναι παλιό, κάποιοι οικονομολόγοι λένε ότι είναι παλαιότερο από την αρχαία Ρώμη. Σε πολλές χώρες το ερώτημα δεν είναι αν πρέπει να έχουμε συνδυασμό αγορών και κρατικής παρέμβασης, αλλά ποιες θα πρέπει να είναι οι αναλογίες. Ζούμε τώρα σε μια εποχή όπου προτιμάται η ελεύθερη αγορά και όσο το δυνατόν λιγότερη παρέμβαση, αλλά αυτή είναι μια σχετικά νέα κατάσταση.

Πριν από μερικές δεκαετίες, ακόμη και οι καπιταλιστικές χώρες χρησιμοποιούσαν τον κεντρικό σχεδιασμό. Αυτό συνέβη στη Γαλλία, όπου η κυβέρνηση καθοδήγησε μια οικονομία της αγοράς μέσω της χρήσης του σχεδιασμού, με την κυβέρνηση να θέτει τους κύριους στόχους και προτεραιότητες για την οικονομική ανάπτυξη, αλλά χωρίς να ελέγχει άμεσα την παραγωγή και τη διανομή, αγαθών και υπηρεσιών. Αυτή η πολιτική, που εφαρμόστηκε στις δεκαετίες του 1950 και του 1970, στέφθηκε με επιτυχία, με το διάστημα αυτό να είναι γνωστό ως τα τριάντα ένδοξα χρόνια. Παρόμοιες πολιτικές έχουν εφαρμοστεί στην Ινδία και την Ιαπωνία.

Στις σκανδιναβικές χώρες και στην Κίνα, το κράτος κατέχει ή ελέγχει πολλές από τις μεγάλες εταιρείες. Στη Νορβηγία, η βιομηχανία πετρελαίου ανήκει στην κυβέρνηση και αυτός ο κλάδος επενδύει σε άλλους τομείς. Η κρατική ιδιοκτησία μειώθηκε περαιτέρω στη Σκανδιναβία, αλλά οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να κατέχουν πολλές εταιρείες σε πολλούς τομείς.

Ακόμη και οι πιο προσανατολισμένες στην αγορά χώρες βασίζονται στην κρατική παρέμβαση, ειδικά για τη διόρθωση αστοχιών συστημάτων. Η μετάβαση σε ένα μοντέλο με περισσότερη κρατική παρέμβαση φαίνεται σχετικά εύκολη από την άποψη της εφαρμογής της πολιτικής, όπως είχε γίνει στο παρελθόν και τώρα το μόνο ερώτημα είναι αν υπάρχει βούληση για επιστροφή σε ένα παλιό σύστημα.

Οι περισσότερες μεγάλες οικονομίες έχουν πλέον ένα σύστημα που αναμειγνύει σοσιαλισμό και καπιταλισμό. Δεδομένου του αριθμού των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν σήμερα πολλές βιομηχανικές χώρες, ίσως είναι καιρός να διερευνήσουμε τις καλύτερες αναλογίες αυτού του μείγματος καπιταλισμού και σοσιαλισμού. Το κόμμα του Βαρουφάκη ζητά μετάβαση στον σοσιαλισμό της αγοράς. Ο οικονομολόγος και επενδυτής John Fullerton θέλει μια επανεφεύρεση του τρόπου με τον οποίο προσεγγίζουμε τα οικονομικά. Ο ηθοποιός και επιχειρηματίας Wendell Pierce θεωρεί τον εαυτό του αληθινό καπιταλιστή, αλλά ζητά περισσότερες κοινωνικές υπηρεσίες, ειδικά βελτιώσεις στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα της Αμερικής.