Μετά τις γερμανικές γενικές εκλογές στις 26 Σεπτεμβρίου, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα αποχαιρετήσει τον μακροβιότερο αρχηγό της κυβέρνησής της, Άνγκελα Μέρκελ, που ηγήθηκε της Γερμανίας για 16 χρόνια.

Με απλά λόγια, η Άνγκελα Μέρκελ είναι εδώ και πολύ καιρό ένας σημαντικός παίκτης σε επίπεδο ΕΕ, ζώντας μεγάλο μέρος της κρίσης που έχει κυριεύσει το μπλοκ της ΕΕ και συμβάλλοντας στη διατήρηση της ενότητας της ΕΕ σε μερικές από τις πιο δύσκολες στιγμές της.

Ωστόσο, παρόλο που πάντα υποστήριζε το ευρωπαϊκό εγχείρημα, η Μέρκελ συχνά ενεργούσε μόνο αφού απέφευγε αποφάσεις για όσο το δυνατόν περισσότερο. Αυτό το στυλ άσκησης πολιτικής οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου όρου στα γερμανικά: “merkeln” – που σημαίνει να παραμένεις αναποφάσιστος και να μην κάνεις τίποτα.

16 χρόνια αντιδραστικής πολιτικής

Αν και ρητορικά η Άνγκελα Μέρκελ υπήρξε σθεναρή υποστηρικτής των ιδεολογικών αξιών της ΕΕ, πολλές από τις αποφάσεις της σε ευρωπαϊκό επίπεδο ήταν αποτέλεσμα καθυστερήσεων της τελευταίας στιγμής ή ακόμα και του γεγονότος ότι δεν είχε πού να του βγάλει το πουκάμισο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι αποφάσεις του δεν ήταν μερικές φορές αμφιλεγόμενες ή ακόμη και έκπληξη. Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στην ευρωζώνη και την Ελλάδα, για να σώσει την Αθήνα, η επικεφαλής της γερμανικής κυβέρνησης τελικά αντέκρουσε τόσο το δόγμα του συντηρητικού κόμματός της για σφίξιμο της ζώνης όσο και την κοινή γνώμη στη Γερμανία.

Αλλά αυτό συνέβη μόνο αφού πρώτα επιμείνονταν ότι μια τέτοια κίνηση αποκλείστηκε, αναβάλλοντας την απόφαση έως ότου ολόκληρο το ευρωπαϊκό μπλοκ βρισκόταν στο χείλος μιας κατάστασης κρίσης, αφερεγγυότητας για το χρέος, η οποία θα είχε τορπιλίσει το σύστημα ως σύνολο.

Οι σκληροί όροι λιτότητας στα προγράμματα διάσωσης και στα πακέτα βοήθειας της Ελλάδας για άλλες ταλαιπωρημένες χώρες της νότιας Μεσογείου έχουν πυροδοτήσει κριτική ότι η Μέρκελ έχει επιβάλει το «γερμανικό στυλ» σε άλλες χώρες, κάτι που δεν είναι ακριβώς ένα συναίσθημα που θα προωθούσε την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη.

Θυμάμαι συζητήσεις στη δική μου ισπανική οικογένεια που ήταν χρωματισμένες με δυσαρέσκεια για το ότι οι Γερμανοί συνέχισαν να επωφελούνται από τις χαμηλές τιμές στην Ισπανία για τα πακέτα διακοπών τους στην παραλία, ενώ οι Ισπανοί υπέφεραν από τον περιορισμό των κρατικών δαπανών και την αυξανόμενη ανεργία.

Στη συνέχεια, το 2015, όταν εκατομμύρια Σύροι αιτούντες άσυλο αναζήτησαν ασφάλεια στην Ευρώπη, η Μέρκελ πήρε την πολιτικά λογική και ηθικά σωστή απόφαση να μην κλείσει τα σύνορα της Γερμανίας.

Αλλά ήταν επίσης μια αντιδραστική κίνηση, μια κίνηση που προέκυψε μόνο αφού απέτυχαν οι προσπάθειες για συμφωνία για ένα σύστημα διανομής προσφύγων σε όλη την ΕΕ και κατακλύζονταν ευρωπαϊκά έθνη, όπως η Ουγγαρία, επέτρεψαν σε χιλιάδες αιτούντες άσυλο να ταξιδέψουν περαιτέρω στα νότια σύνορα της Γερμανίας.

Πρόσφατα, η θετική απάντηση της Άνγκελα Μέρκελ στα «κορωνοομόλογα» και το κοινό χρέος σε επίπεδο ΕΕ – ανάθεμα για τη Μέρκελ καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας της ως Καγκελάριος – ήρθε μόνο μετά από μια σειρά απορρίψεων, οι οποίες διατηρήθηκαν για πρώτη φορά ακόμη και παρά το άνευ προηγουμένου κλείσιμο της οικονομίας που αποφασίστηκε στο πλαίσιο της πανδημίας.

Ως συντηρητική, η Μέρκελ είναι εξ ορισμού αποκομμένη για να διατηρήσει το status quo. Δεν θέλει να κάνει ένα βήμα μπροστά μέχρι να ακουμπήσει η πλάτη της στον τοίχο. Αν και αυτό έχει βοηθήσει την ΕΕ να παραμείνει στη ζωή μέχρι στιγμής, μια τέτοια προσέγγιση δεν είναι πλέον αρκετή.

Αναζητούμε έναν οραματιστή Γερμανό ηγέτη στην ευρωπαϊκή πολιτική

Προκειμένου να ανταποκριθεί στις τρέχουσες και μελλοντικές προκλήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η επόμενη Γερμανίδα Καγκελάριος πρέπει να παράσχει προληπτική και οραματική ηγεσία. Και ενώ ορισμένοι Γερμανοί μπορεί να αισθάνονται αμήχανα, για ιστορικούς λόγους, για τον ρόλο τους ως ηγέτης στην ευρωπαϊκή πολιτική, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ εξουσίας και ηγεσίας και ότι πολλοί Ευρωπαίοι σήμερα βλέπουν το Βερολίνο ως πρωτεύουσα «αναφοράς» τους.

Πολυάριθμα ελληνικά έντυπα έχουν δημοσιεύσει άρθρα, κολάζ και εικόνες της Γερμανίας και των πολιτικών της στο αποκορύφωμα της οικονομικής κρίσης της χώρας.

Για το ευρωπαϊκό καλό, η επόμενη Γερμανίδα καγκελάριος πρέπει όχι μόνο να είναι μέρος της ομάδας, αλλά και να μπορεί να την κινητοποιήσει, να προβλέψει τις προκλήσεις, αντί να αντιδρά τυχαία σε αυτές. Και οι προκλήσεις πολλές.

Στο πλαίσιο της τρέχουσας κλιματικής κρίσης, η απουσία τολμηρής δράσης δεν αποτελεί επιλογή για έναν παγκόσμιο πολιτικό ηγέτη.

Η αμείλικτη στάση της Ρωσίας απαιτεί κάποιον που μπορεί να προβλέψει και να προετοιμαστεί για πιθανές μελλοντικές αντιπαραθέσεις, παρά κάποιον που επιλέγει να μείνει μακριά από τον γείτονά του για εσωτερικά ενεργειακά συμφέροντα και με μάταιες γεωπολιτικές επιδιώξεις.

Η αποφασιστικότητα της Κίνας να ενισχύσει την παγκόσμια επιρροή της και μια παγωμένη διατλαντική σχέση σημαίνει ότι η ΕΕ πρέπει να τοποθετηθεί ισχυρότερη και πιο ανεξάρτητη, μεταξύ άλλων με την επίτευξη των στόχων αμυντικών δαπανών της.

Επιπλέον, οι εσωτερικές ρωγμές του μπλοκ απαιτούν πιο καινοτόμο και δημιουργικό τρόπο σκέψης για μελλοντικές πολιτικές συμφωνίες, ίσως ακόμη και κάποιες που θα εγκατέλειπαν τη συναίνεση πάση θυσία –όπως έκανε η Άνγκελα Μέρκελ– όποτε είναι συνταγματικά δυνατό. Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, ο επόμενος Καγκελάριος πρέπει να επικοινωνεί με περισσότερο πάθος, να επιδείξει τις επιτυχίες της ΕΕ και να εμπνεύσει εμπιστοσύνη και ενθουσιασμό στους πολίτες της, ιδιαίτερα στη νεότερη γενιά.

Ας μην ξεχνάμε ότι σε αυτούς τους πολίτες της ΕΕ περιλαμβάνονται και Γερμανοί. Μια έρευνα του ECFR τον Απρίλιο έδειξε ότι ένα τεράστιο ποσοστό των μελών της ΕΕ, περίπου 45% Γερμανοί, έχουν αμφίθυμα συναισθήματα ή πιστεύουν ότι είναι κακό. Η επόμενη καγκελάριος της Γερμανίας μπορεί να αρχίσει να χτίζει το μέλλον της ΕΕ προληπτικά στο εσωτερικό.