Την τελευταία δεκαετία των δύο ετών από τότε που είναι στην εξουσία, ο Ερντογάν επιχείρησε -και σε μεγάλο βαθμό το πέτυχε- να απελευθερώσει τη χώρα από τα δεσμά της κεμαλικής κληρονομιάς που τον οδήγησε στο (εν μέρει) δυτικό, αλλά κατά κάποιο τρόπο συνθλίβεται. τις αυτοκρατορικές επιδιώξεις. Η Τουρκία μπήκε στη νέα ομάδα των ρεβιζιονιστικών περιφερειακών δυνάμεων, αλλά όχι με την εδαφική έννοια, αλλά με την έννοια του επαναπροσδιορισμού των σφαιρών επιρροής. Οι πολιτικο-διπλωματικές και στρατιωτικές ενέργειες της Άγκυρας, από τη Βόρεια Αφρική έως την Κεντρική Ασία μέσω της Μέσης Ανατολής και του Νοτίου Καυκάσου, αποδεικνύουν αυτόν τον ισχυρισμό.

Δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι χωρίς τον Ερντογάν στο τιμόνι, η Τουρκία θα μπορούσε να είχε δημιουργήσει ένα πλαίσιο δράσης τέτοιου μεγέθους. Είναι όμως μόνο ο κατασκευαστής και όχι ο αρχιτέκτονας της γεωπολιτικής σκαλωσιάς που θα ήθελαν οι 85 εκατομμύρια απόγονοι των αυτοκρατορικών Οθωμανών. Ωστόσο, ήταν αυτός που ξεκίνησε το έργο χωρίς να ασχοληθεί με πάρα πολλούς υπολογισμούς γεωπολιτικής μηχανικής. Μάλλον αυτή η κατασκευή θα ολοκληρωθεί μετά την έξοδο του Ερντογάν από την πολιτική ζωή, αλλά σίγουρα θα βρεθεί σε κάποια γωνιά της ιστορίας αυτού του αιώνα. Ωστόσο, ζούμε στο σήμερα και έχουμε άλλα 5 χρόνια μπροστά μας με τον Σουλτάνο στην Άγκυρα.

Σημαίνει λίγο φόβο στην Ευρώπη, λίγο περισσότερη ανησυχία στην Ουάσιγκτον, λίγο φιλικό φθόνο στη Μόσχα, αυξημένη περιέργεια και προσοχή από τους Κινέζους, σεβασμός σε μεγάλο μέρος του μουσουλμανικού κόσμου, ελπίδα στον Καύκασο, θαυμασμό στην Αφρική. Και πολλά άλλα, αλλά όχι όλα ευοίωνα. Για άλλους φυσικά.

Η επανεκλογή Ερντογάν σημαίνει πρωτίστως εγγυημένη συνέχεια στην υλοποίηση του σχεδίου επέκτασης της επιρροής 360 μοιρών της Τουρκίας. Είναι αλήθεια, οι πόροι δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες. Η Τουρκία δεν έχει μπει στο κλαμπ των 10 κορυφαίων παγκόσμιων οικονομικών δυνάμεων και δεν έχει γίνει ακόμη μια πολυπεριφερειακή δύναμη όπως θα ήθελε ο ηγέτης της. Επιπλέον, αντιμετωπίζει έναν βαθμό απομόνωσης διεθνώς. Όμως ο χρόνος δεν πέρασε. Σε 5 χρόνια τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν προς το καλύτερο και ο Ερντογάν ξέρει ότι έχει τα απαραίτητα εργαλεία, μερικά από τα οποία χρησιμοποιούνται ήδη με κάποια επιτυχία.

Δεν μπορούσε να λείπει από εκεί που άρχισε να εργάζεται, βοηθούμενος από μια διπλωματική τάξη όπως η Τουρκία δεν είχε ποτέ. Στον Κόλπο, υπάρχει μια γενική επιθυμία για ύφεση ακόμη και έναντι του Κατάρ, του παραδοσιακού συμμάχου της Τουρκίας. Ο Συριακός Raïs γίνεται ξανά δεκτός στον Αραβικό Σύνδεσμο. Η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κατάρ χρησιμοποιούν το διεθνές πλαίσιο για να αυξήσουν την ικανότητά τους για προβολή στην παγκόσμια πολιτική. Οι διπλωμάτες του Ριάντ, του Άμπου Ντάμπι, του Καΐρου και της Ιερουσαλήμ αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στον διάλογο με την Άγκυρα. Και υπάρχει ακόμα ο Ερντογάν. Ας δούμε ποιες θα ήταν οι σκέψεις του για το μέλλον.

Η μεταμόρφωση του Ερντογάν ξεκίνησε πριν από δύο χρόνια

Τα τελευταία δύο χρόνια, ο Τούρκος Πρόεδρος προσέγγισε την εξωτερική πολιτική πραγματικότητα από ελαφρώς εποικοδομητικές θέσεις, με λιγότερο παρορμητική, ακόμη και μετριοπαθή στάση σε σύγκριση με την περίοδο μετά την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016. Μάρτιος 2021, ο Ερντογάν χαρακτηρίστηκε από τον Μάριο Ντράγκι – τότε Πρωθυπουργός της Ιταλίας – ως «δικτάτορας». «Εκλέχτηκα, διορίστηκε», απάντησε ήρεμα ο αρχηγός της Άγκυρας, χωρίς τις ωμές παρατηρήσεις στις οποίες μας είχε συνηθίσει τα προηγούμενα χρόνια. Ακολούθησα το βλέμμα του όταν έγινε δεκτός από τον Ντράγκι στη συνάντηση των G20 στη Ρώμη τον Οκτώβριο του ίδιου έτους. Τίποτα το ιδιαίτερο, μόνο ένα συγκαταβατικό χαμόγελο. Φαινόταν να λέει, «Βλέπετε, κύριε, δεν με νοιάζει. Ήταν κάτι περισσότερο από ένα θέατρο συγκυρίας ή μια αρχάριος διπλωματία. Ήταν η θέση του ανθρώπου που ξέρει ότι ένα χαμόγελο φέρνει περισσότερα από μια απότομη απάντηση ή μια άγρια ​​φιγούρα. Ήταν ένας άλλος Ερντογάν.

Και χαμογελώντας, ο κ. Ερντογάν δεν θα εγκαταλείψει αυτό που ξεκίνησε, δηλαδή μια πολυδιάστατη και πολυδιανυσματική προβολή της γεωπολιτικής ισχύος της Τουρκίας σε όλες τις περιοχές όπου έχει εμπλακεί μέχρι τώρα. Πρόκειται για την Κεντρική Μεσόγειο, τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια και Δυτική Αφρική, τον Νότιο Καύκασο, την Κεντρική Ασία. Πολλά, αλλά 5 χρόνια δεν είναι λίγα. Ας μην φανταστούμε ότι οι Τούρκοι θα είναι παντού. Θα είναι πιο προσεκτικοί στην πρόβλεψη των πολιτικοοικονομικών εξελίξεων αυτών των περιοχών, που θα ερμηνεύονται ως ευκαιρίες και θα αξιοποιούνται ως τέτοιες μέσω της συμμετοχής και της δράσης. Φυσαλλίδα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν μια από αυτές τις περιπτώσεις που εκμεταλλεύτηκε ο Ερντογάν για να δείξει την ποιότητά του ως μεσίτης διπλωματικός. Η θέση της Τουρκίας έχει ενισχυθεί σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, αν ληφθεί υπόψη μόνο η διαμεσολάβηση στο ζήτημα της διέλευσης ουκρανικών σιτηρών από τη Μαύρη Θάλασσα. Όπου κι αν πάω είναι γνωστό και οι δικαιούχοι είναι εκατομμύρια.

Ρωσοτουρκικό βαλς

Για χρόνια, η Ρωσία και η Τουρκία έχουν οικοδομήσει ένα σύστημα διμερών σχέσεων του οποίου η ιδιαιτερότητα δεν χρειάζεται πλέον να επιδεικνύεται. Ο ανταγωνισμός στον Νότιο Καύκασο, τη Συρία, τη Λιβύη, ακόμη και την Ουκρανία έφερε τους Τούρκους και τους Ρώσους, παραδόξως, σε αντίστοιχες θέσεις. Έχουν μελετήσει ο ένας τον άλλον για αιώνες, αποδέχονται ο ένας τον άλλον και φαίνεται να καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλον ανεξάρτητα από την πολυπλοκότητα των προβλημάτων που πρέπει να λυθούν. Η Τουρκία δεν έχει επιβάλει κυρώσεις στη Μόσχα, η οποία υποστήριξε σιωπηρά την επανεκλογή του Ερντογάν. Και τώρα, στο πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία, όπως και τα προηγούμενα χρόνια, η Τουρκία κατηγορούνταν πάντα ότι παίζει διπλό παιχνίδι.Από έξω φαίνεται έτσι. Από την Άγκυρα, ο ηγέτης βλέπει διαφορετικά: η Τουρκία έχει μια ρεαλιστική προοπτική που βασίζεται σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική πραγματικότητα που καθορίζει την εξωτερική της πολιτική. Άρα ούτε φίλοι ούτε εχθροί, μόνο συμφέροντα. Το θέμα των τουρκο-ρωσικών σχέσεων είναι πολύ περίπλοκο για να συζητηθεί τώρα, και θα επανέλθω σε αυτό. Ωστόσο, πρέπει να επισημάνω μια πτυχή που θα αντικατοπτρίζεται στην ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας. Αυτή είναι η πρώτη φορά τα τελευταία 400 χρόνια που η Τουρκία έχει ανέβει και η Ρωσία κατεβαίνει. Δεν ήταν έτσι ούτε στην εποχή του Γέλτσιν.

Η Τουρκία σε μακρινές χώρες… αρχαία βυζαντινά και οθωμανικά εδάφη

Βεβαίως, η Άγκυρα θα δώσει μεγαλύτερη προσοχή στην πολιτική ύφεσης και συνεργασίας με τις μοναρχίες του Κόλπου – τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα καταρχήν – και όχι απαραίτητα από έντιμη πολιτική βούληση αλλά μάλλον από τακτική επανατοποθέτηση. Χρειάζεται ένα θετικό σχεσιακό πλαίσιο για να προσελκύσει τους οικονομικούς τους πόρους σε μια εποχή που τα ταμεία της χώρας είναι σχεδόν άδεια. Ανασυντίθεται η περίπλοκη μήτρα των σχέσεων με το Ισραήλ και στην κεντρική Μεσόγειο παρατηρούνται σημάδια χαλάρωσης στις σχέσεις με Ελλάδα και Κύπρο. Η προσέγγιση της Δαμασκού είναι μέρος μιας περίπλοκης εξίσωσης που στοχεύει τους Κούρδους αλλά και τα σχεδόν 4 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες που η Άγκυρα θα ήθελε να μεταφέρει στις περιοχές καταγωγής τους.

Σε καμία περίπτωση, ωστόσο, ο Ερντογάν δεν θα εγκαταλείψει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά των κουρδικών δυνάμεων, ένα ζήτημα που πρέπει να διευθετηθεί με την Ουάσιγκτον, τον υποστηρικτή τους. Απαιτείται η υποστήριξη της Μόσχας για την προσέγγιση της Δαμασκού. Η συμφιλίωση με την Αίγυπτο περνάει από τη Λιβύη, αλλά θα είναι ο καρπός μιας διπλωματίας μικρών βημάτων. Για οικονομικούς λόγους, που συνδέονται με τους υδρογονάνθρακες της Λιβύης και της Μεσογείου, ο Ερντογάν καθήκον να στηρίξει την κυβέρνηση της Τρίπολης η οποία, επί τόπου υποστηρίζεται επίσης από ισλαμιστικές ομάδες – η επέκταση της Λιβύης εκείνων που ο Αιγύπτιος Πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι έδιωξε από την εξουσία στο πραξικόπημα του Καΐρου (2013). Η υπόθεση των παραχωρήσεων και από τις δύο πλευρές φαίνεται λειτουργική και η συμφωνία καθίσταται δυνατή.

Στα αρχαία χρόνια, γόρδιος δεσμός ήταν στην Ανατολία. Για το ΝΑΤΟ, είναι ακόμα εκεί

Στις σχέσεις με τους εταίρους του ΝΑΤΟ -κυρίως με τις Ηνωμένες Πολιτείες- η Άγκυρα θα συνεχίσει να είναι το «τρομερό παιδί» της Συμμαχίας με μια διφορούμενη πολιτική αγκιστρωμένη σε ένα συγκεκριμένο λογικό πλαίσιο – έκφραση της βούλησης προς τον Ερντογάν να κάνει την Τουρκία πολυπεριφερειακή δύναμη, όπως τονίσαμε παραπάνω. Για αυτόν, η Συμμαχία είναι ένα από τα μέσα με τα οποία θα επιτύχει τους γεωπολιτικούς του στόχους, θα υπάρξουν περισσότερες ανοιχτές πρωτοβουλίες και κάποιες παραχωρήσεις στις διαφορές θέσεων που έχουν προκύψει στις σχέσεις με ορισμένους εταίρους (Παρίσι, Αθήνα, Βερολίνο). Η Σουηδία είναι πιθανό να επιτύχει τη συμφωνία της Άγκυρας για ένταξη στη Συμμαχία εάν συνοδεύεται από ελάχιστες παραχωρήσεις που συνδέονται με την παρουσία στο έδαφός της μελών και υποστηρικτών του PKK ή της ομάδας στον πρώην φίλο του Φετουλάχ Γκιουλέν.

Το μεγάλο πρόβλημα, ο πραγματικός Γόρδιος δεσμός των εξωτερικών σχέσεων της Τουρκίας, είναι η σχέση με την Ουάσιγκτον. Μια ελάχιστη αναλυτική προσέγγιση σε αυτό το ερώτημα δείχνει ότι τα δίκτυα εμπιστοσύνης μεταξύ Άγκυρας και Ουάσιγκτον άλλαξαν βαθιά μετά το γεγονός του 2016. Η αγορά από την Άγκυρα του ρωσικού συστήματος S-400 ακολουθούμενη από τον αποκλεισμό του από το πρόγραμμα F-35, το ζήτημα των κουρδικών δυνάμεων Στη Συρία, η πολιτική της Τουρκίας στη Λιβύη, τη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, οι σχέσεις με τη Ρωσία, υπήρξαν σημαντικές καμπές στην εξέλιξη των διμερών σχέσεων. Αναλύοντας τον τελευταίο τηλεφωνικό διάλογο μεταξύ Ερντογάν και Τζο Μπάιντεν, παρατηρούμε σημάδια ελάχιστης χαλάρωσης. Εάν ο Μπάιντεν επανεκλεγεί το επόμενο έτος, θα παραμείνει στον Λευκό Οίκο όσο ο Ερντογάν παραμένει στο προεδρικό μέγαρο στην Άγκυρα. Παρόλο που δεν ήταν φίλοι, πιθανότατα θα εξακολουθήσουν να είναι φίλοι. Δεν έχουν πού να πάνε.

Η Αμερική έμαθε καθυστερημένα αλλά σίγουρα ότι οι Τούρκοι εννοούν επιχειρήσεις, ειδικά από τη στιγμή που έχουν στο τιμόνι τον Ερντογάν.