Ρεαλιστικές αξίες

Μια από τις πιο σημαίνουσες προσωπικότητες στην αμερικανική εξωτερική πολιτική – υπουργός Εξωτερικών των Προέδρων Νίξον και Φορντ, τότε σύμβουλος των διαδόχων τους – θεωρείται ζωντανό παράδειγμα της λεγόμενης ρεαλιστικής σχολής διεθνών σχέσεων.

Ο ρεαλισμός στη γεωπολιτική αφορά πρώτα απ’ όλα την αντιμετώπιση της πραγματικότητας και την πνευματική ειλικρίνεια, σε αντίθεση με τις δημαγωγικές υποσχέσεις και τις ηθικολογικές κρίσεις.

Στις μέρες μας, όμως, λόγω της ραγδαίας ανόδου αυτών των δύο συμπεριφορών, έχει γίνει σχεδόν βρισιά, συνώνυμη με τη συναναστροφή με τον διάβολο. Ωστόσο, μια ρεαλιστική στάση δεν σημαίνει απαραίτητα έλλειψη αξίας, στην πραγματικότητα, μπορεί κάλλιστα να ακολουθεί «ιδεαλιστικούς» στόχους με επίκεντρο, ας πούμε, την ελευθερία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ωστόσο, η πορεία που οδηγεί σε αυτήν και η αξιολόγηση των κινδύνων παραμένουν στο πεδίο της ξεκάθαρης ανάλυσης και του ψυχρού ορθολογισμού.

Επεξηγώντας τέλεια τη διάκριση μεταξύ της «ηθικής της πεποίθησης» του Max Weber (το γεγονός είναι ότι οι καλές προθέσεις οδηγούν) και της «ηθικής της ευθύνης» (έμφαση στις συνέπειες), που αναφέρονται ως θεμέλια της πολιτικής επιστήμης. Όπως είπε ο Κίσινγκερ πριν από περισσότερα από 65 χρόνια, «Δεν πρέπει ποτέ να εγκαταλείψουμε τις αρχές μας, αλλά μπορούμε να τις διατηρήσουμε μόνο αν παραμείνουμε ζωντανοί. Στη σκιά των ατομικών βομβών, είναι ένα σχεδόν κοινότοπο γεγονός. Αλλά εδώ είναι που μπαίνει ένα από τα κλειδιά για τη σκέψη του Κίσινγκερ: η έννοια της «ισορροπίας δυνάμεων» που είναι απαραίτητη για την αποφυγή καταστροφικών εκτροχιασμών. Σύμφωνα με αυτόν

η ισορροπία δυνάμεων δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά προϋπόθεση. Η ισορροπία δυνάμεων από μόνη της δεν εγγυάται σταθερότητα, αλλά χωρίς αυτήν δεν υπάρχει καμία πιθανότητα.

Ένα από τα κύρια συστατικά της συνολικής ισορροπίας είναι ο αυτοέλεγχος. Όπως είπε πέρυσι στη Wall Street Journal: πρέπει επίσης να γίνει αποδεκτή η νομιμότητα των αξιών σε αντίθεση με τη δική μας, γιατί εάν ο στόχος είναι να επιβάλουμε τις αξίες μας στο άλλο μέρος, τότε δεν μπορεί να υπάρξει σταθερότητα.

Το παρόν σε προοπτική

Όλο το έργο του Κίσινγκερ είναι εμποτισμένο με την επίγνωση του κινδύνου της τεχνολογίας που ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μας – ολοένα και πιο διαφεύγοντας τους λήπτες αποφάσεων. Στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε πέρυσι (Governing the State – Six Political Strategies from the 20th Century), αμφισβητεί επίσης πολλά για τις τρέχουσες τάσεις. Από τη μία πλευρά, ανησυχεί ότι οι στρατηγικοί υπολογισμοί που σχετίζονται με την πυρηνική αποτροπή γίνονται ασύγκριτα πιο περίπλοκοι από την απειλή στον κυβερνοχώρο και την τεχνητή νοημοσύνη. Από την άλλη πλευρά, θεωρεί επίσης ότι ορισμένες από τις αλλαγές που συμβαίνουν στην κοινωνία – συμπεριλαμβανομένης της αμεσότητας και της κυριαρχίας των συναισθημάτων – είναι εξαιρετικά επικίνδυνες από την άποψη της λήψης αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής.

Στα μάτια του, η εξωτερική πολιτική που βασίζεται στη διάθεση ισοδυναμεί με χορό στο χείλος του γκρεμού.

Και ποια θα ήταν η θεραπεία; Σύμφωνα με τον ίδιο, η διδασκαλία των ανθρωπιστικών επιστημών είναι: λογοτεχνία, ιστορία, φιλοσοφία. Για τη γεωπολιτική άποψη

Το ιστορικό βάθος και η ικανότητα αντιμετώπισης του τραγικού είναι ουσιώδη.

Με άλλα λόγια, η καθημερινή πραγματικότητα της εξωτερικής πολιτικής δεν είναι κάποιου είδους γελοιογραφία μεταξύ καλού και κακού, αλλά μάλλον μια κατάσταση «υπάρχει μόνο μια κακή και μια χειρότερη επιλογή» που θυμίζει ελληνικά δράματα.

Στο βιβλίο του Παγκόσμια Τάξη του 2014, ο Κίσινγκερ προειδοποίησε ήδη: η μάζα των πληροφοριών που φτάνουν σε εμάς δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι υπάρχουν απλώς «αναζητούμενες» λύσεις, γεγονότα που μπορούν να ερμηνευτούν από μόνα τους. είναι

Ισχύει ιδιαίτερα για τις σχέσεις μεταξύ κρατών ότι η πληροφορία μπορεί να γίνει πραγματική και χρησιμοποιήσιμη γνώση μόνο όταν τοποθετηθεί στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο και εμπειρία.

Επιπλέον, γράφει ο Κίσινγκερ, υπάρχει μεγάλος πειρασμός να αφήσουμε την πλειοψηφία που διεκδικεί στον ψηφιακό χώρο να υπερβεί εσκεμμένα την κρίση που απαιτείται για μακροπρόθεσμους στόχους. Η «νέα διπλωματία» διαχωρίζεται από τη στρατηγική, διακηρύσσει ηθικές απολυτότητες χωρίς καν να σκέφτεται τη συγκεκριμένη κατάσταση, τις κινητήριες δυνάμεις των παραγόντων και τις ανταγωνιστικές προτεραιότητες. Κάτω από την πίεση που ενισχύεται από τα κοινωνικά δίκτυα, οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων βλέπουν καταφύγιο στην προσαρμογή ο ένας στον άλλο: «αλλά η βάση της αναζήτησης συναίνεσης δεν είναι η ανταλλαγή ιδεών, αλλά τα κοινά συναισθήματα».

Η ουκρανική γραμμή

Μετά το ξέσπασμα του πολέμου στις 24 Φεβρουαρίου 2022, ο δυτικός Τύπος εντυπωσιάστηκε από το γεγονός ότι ο Κίσινγκερ -η μεγαλύτερη ζωντανή φυσιογνωμία της αμερικανικής διπλωματίας- ενίσχυσε τα επιχειρήματα του στρατοπέδου του Πούτιν σε σχέση με την Ουκρανία.

Ωστόσο, συνέχιζε απλώς τη γραμμή από την οποία προειδοποιούσε επί μιάμιση δεκαετία: η πολιτική της Δύσης στην Ουκρανία δεν οδηγεί πουθενά.

Τότε δεν ήταν ο μοναδικός, αφού από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 παρόμοια άποψη είχαν τα μεγαλύτερα ονόματα του αμερικανικού επαγγέλματος των εξωτερικών σχέσεων. Καθώς πλησίαζε τα εκατοστά του χρόνια, ωστόσο, ο Κίσινγκερ δεν επηρεαζόταν πλέον από την ξαφνική πίεση να παραταχθεί, και ακόμη και μέσα στην ταραχώδη ατμόσφαιρα του πολέμου, απλώς συνέχισε να συνομιλεί ανενόχλητος. Ως απόδειξη, ανέφερε γεγονότα στα οποία τα μέσα ενημέρωσης, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο, απέδωσαν αντανακλαστικά την ετικέτα του «προπαγανδιστή του Κρεμλίνου». Φυσικά, αυτό δύσκολα ήταν δυνατό γι ‘αυτόν.

Η ομιλία του στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός τον περασμένο Μάιο, και στη συνέχεια οι συνεντεύξεις που έδινε σε μεγάλες εφημερίδες σε μηνιαία ή διμηνιαία βάση, προκάλεσαν τεράστιο σοκ. Και τι είπε; Είπε επανειλημμένα ότι η υπόσχεση για ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ «δεν ήταν σοφό πράγμα» και ότι η τρέχουσα σύγκρουση «δημιουργήθηκε εν μέρει από εμάς». Ο στόχος της Μόσχας δεν είναι να ανακατακτήσει τα εδάφη που χάθηκαν με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά να «αποτρέψει ολόκληρη την περιοχή μεταξύ του Βερολίνου και των ανατολικών συνόρων της Ρωσίας από το να ανήκει στο ΝΑΤΟ». Ο Κίσινγκερ το έθεσε ως εξής: «δύο ομάδες με πυρηνικά όπλα διεξάγουν έναν συμβατικό πόλεμο στο έδαφος ενός τρίτου κράτους», υποδηλώνοντας ότι το ΝΑΤΟ/ΗΠΑ μάχονται πράγματι πίσω από το Κίεβο.

Σύμφωνα με τον ίδιο, αξίζει να φανταστεί κανείς την κατάπαυση του πυρός με βάση το status quo ante (τις συνθήκες πριν από τον Φεβρουάριο), που θα άφηνε αναποφάσιστη την τύχη της χερσονήσου της Κριμαίας, που καταλήφθηκε το 2014, αλλά θα έδειχνε το ίδιο ότι η επιθετικότητα απέτυχε.

Σε αυτό το πνεύμα, ζητούσε συνεχώς τις γρήγορες διαπραγματεύσεις, σημειώνοντας ότι ελπίζουμε ότι “με τον ηρωισμό της Ουκρανίας έρχεται και η σοφία”. Σε αυτόν τον τελευταίο τομέα όμως εξέφρασε πολλές φορές σοβαρές αμφιβολίες. Τόνισε επανειλημμένα ότι η Ουκρανία είναι ανεξάρτητο κράτος μόνο για τρεις δεκαετίες, το XIV. από τον 20ό αιώνα, υπήρχε πάντα υπό μια μορφή ξένης κυριαρχίας: σύμφωνα με τον ίδιο, οι ηγέτες του δεν έχουν «φυσικά» καμία εμπειρία μακροπρόθεσμης σκέψης σε ιστορική κλίμακα, ούτε από την τέχνη του συμβιβασμού.

Από τα τέλη του περασμένου έτους, ο Κίσινγκερ, με μια φαινομενικά στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών, σύμφωνα με πληροφορίες εξακολουθεί να προσφέρει ένταξη στο ΝΑΤΟ στο Κίεβο.

Η αντίδραση της κοινότητας που σχηματίζει γνώμη στη Δύση δεν έμεινε πολύ πίσω: λαμ-λαμ, στο τέλος, κατάλαβε κι αυτός ότι έκανε λάθος. Αντιθέτως.

Όπως λέει: η κατάσταση έχει αλλάξει ριζικά. «Εξοπλίζουμε την Ουκρανία σε σημείο που θα είναι η καλύτερα εξοπλισμένη στρατιωτικά χώρα στην Ευρώπη – αλλά οι ηγέτες της είναι οι πιο στρατηγικά άπειροι». Και μετά τον πόλεμο, αυτό ενέχει αρκετούς κινδύνους.

Σύμφωνα με τον Κίσινγκερ, ο στόχος της ένταξης στο ΝΑΤΟ θα ήταν να «κρατήσει φρένο» στο Κίεβο τουλάχιστον όσο και η άμυνα.

Ίσως σκέφτεται το γερμανικό προηγούμενο του ΝΑΤΟ: ο στρατός της Δυτικής Γερμανίας ανοικοδομήθηκε τη δεκαετία του 1950 χωρίς το δικό του εθνικό προσωπικό, σχεδόν πλήρως ενσωματωμένο στις δομές της «Συμμαχίας». Ακριβώς για να μην γίνει κατά λάθος στρατιωτικό εργαλείο μιας ανεξάρτητης εθνικής πολιτικής. Επιστρέφοντας στο παρόν, στα μάτια του Κίσινγκερ, ο νούμερο ένα στόχος είναι πάντα η διασφάλιση της θέσης της Ρωσίας στην Ευρώπη, στην οποία βλέπει το κλειδί για την ισορροπία, μεταξύ άλλων έναντι της Κίνας.

Είναι απλώς πιστός στο επίθετο που χρησιμοποίησε στο βιβλίο του για αυτόν ο Ζεράρ Αρο, ο πρώην πρεσβευτής της Γαλλίας στην Ουάσιγκτον: ο «χαμαιλέοντας»; Ή μήπως είναι πραγματικά δύο βήματα μπροστά από τους δυτικούς φορείς λήψης αποφάσεων; Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει πάντα μια σοβαρή ανταμοιβή όποτε αρχίζει να αναλύεται ο Κίσινγκερ: το αφηγηματικό λούστρο που χτίζεται σε κενές λέξεις του Κονγκό ραγίζει και – έστω και για μια στιγμή – το πεδίο γίνεται ο τομέας του λόγου.

Εικόνα εξωφύλλου: Φωτογραφία από τον Adam Berry/Getty Images