Ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας έχει προκαλέσει ένα τεράστιο κύμα προσφύγων. Μέχρι τις αρχές Δεκεμβρίου, η εξειδικευμένη υπηρεσία του ΟΗΕ (UNHCR) κατέγραψε περίπου 4,8 εκατομμύρια προσωρινούς αιτούντες άσυλο, κυρίως στην Ανατολική Ένωση, την Πολωνία, τις χώρες της Βαλτικής, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία, αλλά και στη Γερμανία. Ανάλογα με την πορεία του πολέμου, ο αριθμός θα μπορούσε να αυξηθεί περαιτέρω το επόμενο έτος.

Η Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, Ylva Johansson, αναγνώρισε στα μέσα Δεκεμβρίου στις Βρυξέλλες ότι βρισκόμαστε στη «μεγαλύτερη προσφυγική κρίση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», αλλά πρόσθεσε ότι «θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε τους ανθρώπους και θα ξεπεράσουμε αυτή την κρίση μαζί». Ορισμένα κράτη της ΕΕ, ωστόσο, διαμαρτύρονται ότι έχουν ήδη κατακλυστεί. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση και οι τοπικές αρχές φοβούνται ότι θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην υποδοχή των μεταναστών.

Για τον Επίτροπο Johansson, το 2023 θα είναι ένα πολύπλοκο έτος στην προσπάθεια συμφιλίωσης των κρατών μελών. Δεν υπάρχει ομόφωνα αποδεκτή μέθοδος διανομής των προσφύγων πολέμου, αντιθέτως, μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα σε ολόκληρη την Ένωση, απολαμβάνοντας ειδικό καθεστώς προστασίας χωρίς διαδικασία ασύλου.

Άλυτα ζητήματα στο νότο

Οι ανησυχίες για τον ουκρανικό πληθυσμό έχουν θολώσει κάπως την άποψη για τις αυξανόμενες μεταναστευτικές κινήσεις στη νότια και ανατολική Ευρώπη. Πέρυσι, ο αριθμός των αιτούντων άσυλο από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν ή την Αίγυπτο εκτινάχθηκε. Ταυτόχρονα, αυτή των παράνομων διελεύσεων συνόρων. Η ευρωπαϊκή υπηρεσία προστασίας των συνόρων Frontex κατέγραψε περίπου 280.000 τέτοιες εγγραφές τον Οκτώβριο, 77% περισσότερες από το 2021. Αυτός είναι ο υψηλότερος αριθμός από την προσφυγική κρίση του 2015 και του 2016. Και η παλίρροια δεν σταματά εκεί.

Σε μια «ανάλυση κινδύνου» μέχρι το 2032, ο Frontex αναμένει συνεχή αύξηση της μετανάστευσης, «υπό την πίεση της περίπλοκης γεωπολιτικής σε συνδυασμό με ταραχώδεις καταστάσεις ασφάλειας και ολοένα και πιο εχθρικές τάσεις στην επίδειξη πολυπολικών παγκόσμιων σχέσεων, που αλλάζουν θεμελιωδώς πολλές περιοχές και χώρες». . Καθώς οι μεταναστευτικές μετακινήσεις θα αποτελούσαν τεράστια απειλή για την ασφάλεια των εξωτερικών συνόρων της Ευρώπης, ο Frontex συνιστά εκτεταμένα προληπτικά μέτρα για την ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης.

«Ευρώπη φρούριο» χωρίς λειτουργικούς κανόνες

Οι υπουργοί Εσωτερικών των κρατών μελών της ΕΕ λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τις προειδοποιήσεις του Frontex και υποσχέθηκαν στην τελευταία συνεδρίαση του έτους στις Βρυξέλλες να εντείνουν το 2023 τις μέχρι τώρα άκαρπες προσπάθειες να καταστήσουν τη ρύθμιση πιο αποτελεσματική. Το πρώτο εξάμηνο του επόμενου έτους, η Σουηδική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ πρόκειται να επικεντρωθεί στις μεταρρυθμίσεις στο σύστημα ασύλου και στη διαχείριση των συνόρων, για τις οποίες οι υπουργοί δεν έχουν συμφωνήσει εδώ και χρόνια.

Η θεμελιώδης σύγκρουση μεταξύ των κρατών που θέλουν να περιορίσουν περαιτέρω την πρόσβαση των μεταναστών και εκείνων που είναι ακόμη έτοιμα να τους δεχτούν πιθανότατα δεν θα επιλυθεί ούτε το 2023. Τα δεύτερα ζητούν την αλληλεγγύη των πρώτων, υποστηρικτών ενός «ευρωπαϊκού φρουρίου “.. Χώρες στην πρώτη γραμμή της μετανάστευσης, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία, η Ουγγαρία ή η Κροατία, επιτρέπουν σε πιθανούς μετανάστες και αιτούντες άσυλο να συνεχίσουν το ταξίδι τους βόρεια. Και η Αυστρία και η Γερμανία διαμαρτύρονται ότι δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι ζητούν άσυλο ενώ στην πραγματικότητα θα έπρεπε να το κάνουν στις χώρες πρώτης εισόδου, όπως ορίζεται από τους λεγόμενους «κανόνες του Δουβλίνου».

Νέο σύστημα αλληλεγγύης;

Ωστόσο, οι «κανόνες του Δουβλίνου» δεν λειτουργούν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε δέκα έργα μεταρρυθμίσεων. Μόνο τρεις παρέμειναν στην ημερήσια διάταξη και ελήφθησαν σοβαρά υπόψη στη συζήτηση. Σύμφωνα με τον Ευρωπαίο Επίτροπο Γιόχανσον, ένα νέο σύστημα ευθύνης και αλληλεγγύης στην πολιτική μετανάστευσης και ασύλου πρόκειται να υιοθετηθεί το επόμενο έτος.

Ένα εθελοντικό σύστημα διανομής αιτούντων άσυλο από τις χώρες πρώτης εισόδου στα υπόλοιπα κράτη της Ένωσης μόλις απέτυχε: η Γαλλία δεν μπορεί να καταλήξει σε συμφωνία με τη νέα ακροδεξιά κυβέρνηση στην Ιταλία. Η διοίκηση στη Ρώμη στοχεύει να εμποδίσει τους μετανάστες να φτάσουν στις ιταλικές ακτές και μάλιστα προτείνει να οργανωθεί ένα είδος ναυτικού αποκλεισμού της Λιβύης και της Τυνησίας στη νότια Μεσόγειο. Πολλές άλλες χώρες θεωρούν ότι αυτό δεν είναι πρακτικό, ακόμη και νομικά αμφισβητήσιμο.

Άρνηση στα εξωτερικά σύνορα

Ωστόσο, οι πρακτικές που έχουν αναπτυχθεί κατά μήκος της λεγόμενης βαλκανικής οδού είναι και νομικά αμφισβητήσιμες. Γίνεται λόγος για επιστροφές από τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ από την Ουγγαρία, την Κροατία, την Ελλάδα και τη Βουλγαρία – δηλαδή άτομα που έχουν ήδη φτάσει σε ευρωπαϊκό έδαφος επιστρέφονται αναγκαστικά. Σύμφωνα με τα μέσα ενημέρωσης και τις προσφυγικές οργανώσεις, η υπηρεσία Frontex γνωρίζει αυτές τις απορρίψεις και κλείνει τα μάτια. Το αφεντικό της Frontex έπρεπε να παραιτηθεί την άνοιξη. Ο διάδοχος δεν έχει ακόμη καθοριστεί.

Οι περισσότεροι μετανάστες και αιτούντες άσυλο φτάνουν αυτή τη στιγμή μέσω της βαλκανικής οδού μέσω Ελλάδας, Βόρειας Μακεδονίας, Σερβίας, Βοσνίας, Κροατίας και Ουγγαρίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προσφέρει στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων περισσότερη βοήθεια και συμβουλές για την προστασία των συνόρων τους. Από την άλλη πλευρά, χώρες όπως η Σερβία θα πρέπει να αλλάξουν την πολιτική τους για τις θεωρήσεις, γιατί οι Πακιστανοί μπορούν να εισέλθουν στη Σερβία χωρίς βίζα και από εκεί μπαίνουν με το ζόρι στην Ένωση. Για να λυθούν τα μεγάλα προβλήματα στη βαλκανική διαδρομή, χρειάζεται μια κοινή προσέγγιση, δήλωσε η Nancy Faeser, Γερμανός ομοσπονδιακός υπουργός Εσωτερικών: «Συμφωνούμε ότι πρέπει να ενισχύσουμε την προστασία των εξωτερικών συνόρων και ότι για αυτό πρέπει να υπάρξει κοινή δράση από της ΕΕ».

Μπλοκάρισμα της διεύρυνσης Σένγκεν

Η Αυστρία έχει εξαιρετικά κρίσιμη θέση έναντι των ευρωπαϊκών πολιτικών μετανάστευσης και ασύλου. Αν και περιβάλλεται αποκλειστικά από κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Αυστρία χρειάστηκε να επεξεργαστεί σχεδόν 100.000 αιτήσεις ασύλου φέτος. Η γειτονική της Ουγγαρία, η οποία έχει δύο σύνορα με χώρες εκτός ΕΕ, έλαβε μόνο 50 αιτήσεις ασύλου την ίδια περίοδο. Σύμφωνα με τον υπουργό Εσωτερικών της Αυστρίας Γκέρχαρντ Κάρνερ, δεν είναι σωστό για τους αιτούντες άσυλο από το νότο της Ευρωπαϊκής Ένωσης να μετακινούνται απλώς βόρεια και να ζητούν άσυλο όπου τους συμφέρει.

Ως αποτέλεσμα, η Αυστρία, η Γερμανία και άλλες χώρες αποφάσισαν να εισαγάγουν κάποιο επίπεδο μόνιμου ελέγχου στα συνοριακά σημεία, αν και αυτό δεν θα έπρεπε πλέον να υπάρχει στα κράτη Σένγκεν. “Έχουμε επί του παρόντος ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα σε πολλά μέρη στην Ευρώπη. Αυστρία προς Ουγγαρία. Γερμανία προς Αυστρία. Τσεχία προς Σλοβακία. Αυτό είναι μια ακόμη απόδειξη ότι το σύστημα εξακολουθεί να μην λειτουργεί παντού”, επικρίνει ο υπουργός Karner. Στο πλαίσιο αυτό, παρενέβη το αυστριακό βέτο για την ένταξη της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας στο Σένγκεν. «Θεωρώ λάθος ότι ένα σύστημα που δεν λειτουργεί πρέπει να επεκταθεί», υποστήριξε ο Gerhard Karner.

Ωστόσο, η θέση της Αυστρίας είναι μοναδική στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως εκ τούτου, το 2023 θα φέρει άλλη μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού των κανόνων του χώρου Σένγκεν. Στόχος είναι η κατάργηση των προσωρινών συνοριακών ελέγχων, που καθιερώθηκαν λόγω της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης, αλλά και η ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στη ζώνη ελεύθερης μετακίνησης. Η Κροατία έχει κάνει αυτό το βήμα από την 1η Ιανουαρίου.

«Μια δραματική κατάσταση»

Η απόρριψη μεταναστών (τα λεγόμενα «απώθηση»), οι διαδικασίες άρνησης ασύλου και η προσωρινή εισαγωγή προσφύγων δεν γίνονται μόνο στη βαλκανική διαδρομή, αλλά και στην Πολωνία και τη Λιθουανία. Οι αρχές λένε ότι οι μετανάστες οδηγούνται στα σύνορα ως μέρος μιας εκστρατείας της κυβέρνησης της Λευκορωσίας ως μοχλός. Μια προσπάθεια της Πολωνίας και άλλων χωρών να χρησιμοποιήσουν αυτήν την εργαλειοποίηση της μετανάστευσης από το Μινσκ για να επιτύχουν προσωρινή αναστολή του δικαιώματος ασύλου στην ΕΕ απέτυχε. Προς το παρόν.

Ο Gerald Knaus, που μελετά το μεταναστευτικό φαινόμενο, υπενθυμίζει ότι οι Ευρωπαίοι έχουν υπογράψει συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δικαίωμα στο άσυλο, αλλά δεν τις έχουν σεβαστεί. Σε παρέμβαση για το αυστριακό τηλεοπτικό κανάλι “puls 24”, ο Knaus ζήτησε περισσότερες μεταναστευτικές συμφωνίες με χώρες προέλευσης όπως το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, η Αίγυπτος ή η Συρία, προκειμένου να μειωθεί η πίεση και να αποτραπούν οι άνθρωποι από το να επιλέξουν αυτές τις μεθόδους μετανάστευσης, οι οποίες συχνά οδηγούν σε απελπιστικές καταστάσεις. Τέτοιες διαπραγματεύσεις θα είναι άλλη μια δύσκολη αποστολή το 2023 για την Ευρωπαϊκή Ένωση.